েহম বৰুৱাই লিখিছিল গান্ধীজী, আইনষ্টাইন আৰু আনৱিক শক্তি - এই তিনিটা হৈছে বিংশ শতাব্দীৰ আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য ঘটনা প্ৰৱাহ। এখন যুদ্ধ ক্ৰমাগত ভাৱে বিয়পি আহি আছে। গাজাৰ পৰা লেবানন পাইছেহি। airstrikes, bombardment ৰ ফলত প্ৰায় ২ মিলিয়নতকৈ অধিক মানুহ গৃহহীন হৈছে, কিমান যে শিশুৰ মৃতদেহৰ ওপৰেদি পাৰ হৈ যাযাবৰ হৈছে প্ৰাণ বচা মানুহবোৰ। ফটোবোৰ চাব নোৱাৰি। দেশ বেলেগ, ধৰ্ম বেলেগ, ভাষা বেলেগ বুলি ভাবি আমিও পাহৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছো যুদ্ধৰ বিভীষিকা। কিন্তু এই যুদ্ধ মহামাৰীৰ দৰে বিয়পি আহি আছে। অনুপ্ৰৱেশকাৰীৰ বাবে দেশবোৰত আগতকৈও নিয়ম কঠোৰ হৈছে। অথচ দেশবিহীন মানুহৰ সংখ্যা কি অদ্ভুত হাৰত বাঢ়িছে। গণতন্ত্ৰ আৰু নেতৃত্ব, যুদ্ধ, সামাজিক সমতাৰ দৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়ত আমাৰ মাত কমি অহাৰ সময়ত মনলৈ প্ৰশ্ন আহিছে মহাত্মা গান্ধী আজিও প্ৰাসংগিক নে ? আধুনিক বিশ্বত, স্বাধীন ভাৰতত এনে প্ৰশ্ন কৰাৰ সময়ো আহিব পাৰে কোনেও হয়তো কল্পনাই কৰা নাছিল। পাৰ্ক, অফিচ, সংগ্ৰহালয়, নোটত গান্ধীৰ প্ৰতিমূৰ্তি ভৰপূৰ হৈ থকাৰ পাছতো দেশত গান্ধীৰ ভাবাদর্শৰ কথা পাতিবলৈ শূণ্যতা অনুভৱ কৰাটো চৰম বিপৰ্যয়ৰ নিদৰ্শন।
The Wild Rainbow
Personal blog
Tuesday, 1 October 2024
মহাত্মা গান্ধী আজিও প্ৰাসংগিক নে ?
Monday, 13 November 2023
সমতাৰ সমীকৰণ
বহনক্ষম উন্নয়ন লক্ষ্য (এছডিজি)ৰ লক্ষ্য ৫.৫ৰ উদ্দেশ্য হৈছে ৰাজনৈতিক, অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজহুৱা জীৱনৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ সকলো স্তৰতে মহিলাসকলৰ সম্পূৰ্ণ আৰু ফলপ্ৰসূ অংশগ্ৰহণ তথা নেতৃত্বৰ সমান সুযোগ নিশ্চিত কৰা। এই লক্ষ্যৰ অন্যতম সূচক হ’ল ৰাষ্ট্ৰীয় সংসদ আৰু স্থানীয় চৰকাৰত মহিলাৰ আসনৰ অনুপাত সুস্থিৰ কৰা। এই ক্ষেত্ৰত মহিলাৰ ৰাজনৈতিক সবলীকৰণক আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি বিবেচনা কৰা হয়। কিন্তু ভাৰতৰ দৰে জাত, ধৰ্ম, শ্ৰেণীৰ সংমিশ্ৰিত এখন জনবহুল দেশত লিংগ সমতাৰ বিষয়টো বিজ্ঞাপনত শুনিবলৈ যিদৰে ভাল লগা, বাস্তৱ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ কাৰ্য্যকৰী প্ৰয়োগ সিমানেই জটিল আৰু প্ৰত্যাহ্বানমূলক।
উল্লেখযোগ্য যে নতুন সংসদ ভৱনত অনুষ্ঠিত বিশেষ অধিৱেশনত উত্থাপণ কৰা হ’ল মহিলা সংৰক্ষণ বিধেয়ক , ২০২৩। অৱশ্যে এই বিধেয়কৰ ইতিহাস পুৰণি। ১৯৯৬ চনত সেই সময়ৰ এইচ ডি দেৱগৌড়া চৰকাৰে সংসদলৈ আনিছিল মহিলা সংৰক্ষণ বিধেয়ক যদিওবা গৃহীত হোৱা নাছিল।
১৯৯৮ চনত অটল বিহাৰী বাজপেয়ী চৰকাৰৰ দিনত পুনৰ সংসদত উত্থাপন কৰা হয় মহিলা সংৰক্ষণ বিধেয়ক ৷ সহযোগী দলসমূহৰ বিৰোধিতা স্বত্বেও অটল বিহাৰী বাজপেয়ী চৰকাৰে ১৯৯৯ চনৰ পৰা ২০০৪ চনলৈকে বহুবাৰ এই বিধেয়ক সদনত উত্থাপণ কৰে। কিন্তু গৃহীত কৰোৱাত বিফল হয় ৷ ২০০৪ চনত শাসনলৈ হা ইউ পি এ চৰকাৰৰ নেতৃত্বত সেই সময়ৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী ড: মনমোহন সিঙে ২০০৮ চনত সদনত পুনৰ উত্থাপন কৰে মহিলা সংৰক্ষণ বিধেয়ক ৷ উল্লেখযোগ্য যে ২০১০ চনত ৰাজ্যসভাত ব্যাপক সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰে এই বিধেয়কখন গৃহীত হয় । কিন্তু কেবাটাও দলৰ বিৰোধিতাৰ বাবে লোকসভাত গৃহীত হোৱাৰ পৰা বিৰত থাকে। তাৰপাছত মহিলাৰ বাবে ৩৩ শতাংশ আসন সংৰক্ষণৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰে ক্ষমতালৈ আহে মোদী চৰকাৰ ৷ মোদী চৰকাৰক কংগ্ৰেছ দলে বাৰম্বাৰ সোঁৱৰাই দিয়াৰ পাছতো মহিলা সংৰক্ষণ বিধেয়কৰ প্ৰসংগক লৈ নিমাত থাকে শাসক পক্ষ।
তথ্যই কি কয়?
ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ তথ্য অনুসৰি ২০২৩ চনৰ ১ জানুৱাৰীলৈকে মহিলা ৩১খন ৰাষ্ট্ৰত কাৰ্যবাহী পদত অধিষ্ঠিত, আৰু ৩৪খন ৰাষ্ট্ৰত মহিলাই ৰাষ্ট্ৰপতি বা চৰকাৰৰ মুৰব্বী শীৰ্ষ স্থান দখল কৰিছে। সংৰক্ষণ কোটা ব্যৱহাৰ কৰা দেশসমূহৰ ভিতৰত ৰুৱাণ্ডাই ৰাষ্ট্ৰীয় বিধানসভাৰ সদনত সৰ্বাধিক শতাংশ মহিলাৰে আগবাঢ়ি আছে, য’ত মহিলাৰ হাতত ৬১.৩ শতাংশ আসন আছে। কিউবা আৰু নিকাৰাগুয়াত ইয়াৰ পৰিমাণ ক্ৰমে ৫৫.৭ শতাংশ আৰু ৫১.৭ শতাংশ । এই তিনিওখন দেশ অৰ্থনৈতিক ক্ষেত্ৰত ভাৰততকৈ যথেষ্ট পিছপৰা বুলি চিনাক্ত হোৱাৰ পাছতো তথ্যই দিয়া ইংগিত অনুসৰি নাৰীৰ ৰাজনৈতিক সবলীকৰণৰ দিশত যথেষ্ট আগবঢ়া। ইয়াৰ বিপৰীতে ভাৰতে ৰাজনৈতিক সবলীকৰণ উপ-সূচকত ২৫.৩ শতাংশ সমতা লাভ কৰিছে, য’ত মহিলাসকলে মাত্ৰ ১৫.১ শতাংশ সংসদ সদস্যক প্ৰতিনিধিত্ব কৰিছে।
উল্লেখযোগ্য যে গ্ল’বেল জেণ্ডাৰ গেপ ৰিপ’ৰ্ট ২০২৩ অনুসৰি ‘অৰ্থনৈতিক অংশগ্ৰহণ আৰু সুযোগ’ৰ সৈতে জড়িত লিংগ সমতাৰ ক্ষেত্ৰত ৩৬.৭ শতাংশৰে ভাৰতৰ স্থান নিম্ন স্তৰত। তথ্যই লগতে কয় স্বাস্থ্য আৰু জীয়াই থকাৰ উপ-সূচাংকত ১৪৬খন দেশৰ ভিতৰত ভাৰতৰ স্থান ১৪২। ৰাজনৈতিক সৱলীকৰণ উপ-সূচকাংকতো ভাৰতৰ প্ৰদৰ্শন নিম্নগামী । তাৎপৰ্যপূৰ্ণ যে দেশৰ সত্তৰ বছৰীয়া নিৰ্বাচনী ইতিহাসত মহিলা সংসদ সদস্যৰ অংশগ্ৰহণ ১৫ শতাংশতকৈ ঊৰ্ধত নহয়। এই প্ৰেক্ষাপটত লিংগ সমতা আৰু মহিলা সবলীকৰণৰ প্ৰসাৰৰ বাবে মহিলা সংৰক্ষণ বিধেয়কখনে নতুন ইংগিত বহন কৰিছে নেকি ? এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ পিতৃতান্ত্ৰিকতাৰ চক্ৰবেহুৰ মাজত ৰৈ দিয়াটো খুবেই জটিল।
সংৰক্ষণৰ সম্ভাৱ্য সমস্যা
মহিলাৰ অধিকাৰৰ হকে দীৰ্ঘদিন ধৰি যুঁজি অহা বহুতো নাৰী সংগঠকৰ মতে সংৰক্ষণৰ ৰাজনীতিকৰণে প্ৰান্তীয়, সংখ্যালঘূ তথা নিম্ন শ্ৰেণীৰ মহিলাসকলক মূলসুঁতিৰ পৰা বঞ্চিতহে কৰিব। এই মতামতৰ বিশ্লেষণৰ বাবে মহিলা সংৰক্ষণ বিধেয়কখনক দুই ধৰণে আলোকপাত কৰাটো জৰুৰী।
অনুভূমিক সংৰক্ষণে সংসদত মহিলাসকলৰ বাবে আসন সংৰক্ষণ কৰে, লিংগ সমতা আৰু লিংগ সচেতন নীতি নিৰ্ধাৰণৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। কিন্তু বিৰোধী দলসমূহে এই ক্ষেত্ৰত OBC কোটাৰ মহিলাক লৈ উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰিছে আৰু উলম্ব সংৰক্ষণৰ ওপৰত প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে। বিৰোধী পক্ষৰ যুক্তি অনুসৰি দেশৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ ৪০ শতাংশ অন্যান্য পিছপৰা সম্প্ৰদায়ৰ লোক , তাৰপাছতো SC তথা ST ৰ দৰে লোকসভা আৰু বিধানসভাত OBC ৰ বাবে কোনো সংৰক্ষণ নাই। বিৰোধী পক্ষই ইয়াৰ সমাধানৰ বাবে সংৰক্ষণৰ কোটাৰ ভিতৰতে OBC ৰ মহিলাৰ বাবে এটা উপ কোটাৰ দাবী উত্থাপন কৰিছে। এই যুক্তিৰ প্ৰমাণ হিচাপে অৱশ্যে দেশৰ সৰ্ববৃহৎ ৰাজ্যিক বিধানসভা উত্তৰ প্ৰদেশৰ ৰাজনীতিলৈ চাব পাৰি; য'ত সংখ্যাগতভাৱে অধিক প্ৰভাৱশালী হোৱাৰ পাছতো অ’বিচিৰ তুলনাত উচ্চ জাতিৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰা মহিলা বিধায়ক আৰু সাংসদৰ নিৰ্বাচনৰ হাৰ বেছি।
এই প্ৰশ্নৰ অৱতাৰণা হোৱাটো নিতান্তই স্বাভাৱিক যে মহিলা সংৰক্ষণ বিধেয়কখনে জাতিগতভাৱে জটিল ভাৰতীয় সমাজত একাংশ উচ্চবৰ্ণৰ, নগৰীয়া, আৰ্থিক ভাৱে সবল মহিলাৰ বাবেহে কেৱল সুযোগ নিশ্চিত কৰিব নেকি? ইয়াৰ ফলত মহিলাৰ মাজতে আকৌ এক শোষিত আৰু উপেক্ষিত শ্ৰেণীৰ সৃষ্টি হ'ব নেকি? ফলত প্ৰান্তীয়, খিলঞ্জীয়া, সংখ্যালঘু, দুৰ্যোগপিড়ীত মহিলাসকল সামাজিক অন্তৰ্ভুক্তিৰ পৰা বাদ পৰিব নেকি? কেৱল ৰাজনৈতিক সংৰক্ষণ মহিলাৰ সৰ্বাঙ্গীন সবলীকৰণৰ বাবে যথেষ্ট নেকি? কাৰণ শিক্ষা, লিংগ সমতা, পৰিয়ালৰ আৰ্থিক সুৰক্ষা, আনকি ৰাজনৈতিক প্ৰতিনিধিত্বত নাৰী কিছু পৰিমাণে আগুৱাই যোৱাৰ পাছতো অৰ্থনৈতিক, প্ৰতিৰক্ষা, ন্যায়, গৃহ পৰিক্ৰমা আদি জটিল নীতিগত ক্ষেত্ৰসমূহ আজিৰ তাৰিখতো পুৰুষৰ আধিপত্যৰ আবেষ্টনীতে আছে । তেনেস্থলত মহিলা সংৰক্ষণ আইন ক্ষমতাৰ বিকেন্দ্ৰীকৰণৰ পৰিৱৰ্তে ক্ষমতা বাহাল ৰখাৰ বিজ্ঞাপনতে সীমাৱদ্ধ হৈ ৰ'ব নেকি?
বিগত ন বছৰে কিয় মনত নপৰিল উক্ত বিধেয়কখনলৈ?
পাৰ হৈ যোৱা শাসনকালত মহিলাক লৈ বহুতো শ্ল'গান আহিল আৰু গ'ল। কিন্তু এবাৰলৈও শাসক পক্ষই মহিলা সংৰক্ষণ বিধেয়কৰ নাম নল'লে। নিৰৱতাত অতবছৰ থকাৰ পাছত নিৰ্বাচনৰ প্ৰাকমুহূৰ্তত উক্ত বিধেয়কক লৈ সৃষ্টি কৰা ব্যস্ততা সেয়ে বিতৰ্কৰে আৱৰা ৷ প্ৰশ্ন হয় এই বিধেয়ক আইন হিচাপে গৃহীত হ’লেই দেশৰ মহিলাই প্ৰকৃত সংৰক্ষণ লাভ কৰিবনে? উল্লেখযোগ্য যে পৰৱৰ্তী লোকপিয়ল আৰু সমষ্টি পুনৰ গঠনৰ পাছতহে কাৰ্যকৰী হ’ব মহিলা সংৰক্ষন আইন ৷ ২০২৭ চনতহে দেশৰ লোকপিয়ল হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে। অৰ্থাত ২০২৯ চনৰ পূৰ্বে মহিলাই ৩৩ শতাংশ সংৰক্ষণ লাভ কৰাটো সম্ভৱপৰ যে নহ'ব, সেয়া প্ৰায় স্পষ্ট। তেনেস্থলত ২০২৪ ৰ লোকসভা নিৰ্বাচনৰ আগতে মহিলা ভোটাৰক আকৰ্ষিত কৰিবৰ বাবেহে যে এই চমক নেকি - এই কথাও ভাবিবলগীয়া।
Sunday, 5 November 2023
উচ্ছেদ কাৰ বাবে আৰু কিয় ?
এখন চহৰত কাৰ অধিকাৰ থাকে ?
এখন চহৰ যিমান প্ৰয়োজনীয়, চহৰখনক ধৰি থাকিবলৈ তাৰ চৌপাশে প্ৰাকৃতিক জলাশয় তথা বনাঞ্চলৰো সিমানেই প্ৰয়োজন। কিন্তু দেশৰ বেছিভাগ চহৰৰ দৰে গুৱাহাটীও প্ৰাথমিক ভাৱে এখন অপৰিকল্পিত চহৰ। গুৱাহাটী আজিৰ তাৰিখত চহৰ পৰিকল্পনাৰ নামত অভাৰব্ৰীজ আৰু ট্ৰেফিক জামৰহে উদাহৰণ। অৰ্থনৈতিক ভাৱে উচ্চ ক্ষমতাসম্পন্ন শ্ৰেণীটোৰ বাহিৰে ইয়াত মাটি অথবা ফ্লেট ক্ৰয় কৰাটো সাধাৰণ শ্ৰেণীৰ বাবে কল্পনাৰো অগোচৰ। এই ক্ষেত্ৰত প্ৰশ্ন হয়, এখন চহৰত কেৱল মাত্ৰ এটা শ্ৰেণীৰে অধিকাৰ থাকে নেকি যি অৰ্থনৈতিক ভাৱে সবল হোৱাৰ লগতে ৰাজনৈতিক ভাৱেও ক্ষমতাসম্পন্ন? এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ হিচাপে বহুকেইটা উচ্ছেদৰ উদাহৰণক জুকিয়াই চাব পাৰি। ২০১৭ চনৰ আমচাঙৰ উচ্ছেদৰ পৰা সৌ সিদিনালৈকে চলাই থকা শিলসাঁকোৰ উচ্ছেদলৈকে গুৱাহাটী মহানগৰীত ভূমি অধিকাৰক কিদৰে ৰাজনীতিকৰণ কৰি থকা হৈছে, সেয়া চিন্তনীয়। কেৱল গুৱাহাটী নহয় অসমৰ বেছিভাগ সৰু ডাঙৰ চহৰ, টাউনৰ আটাইতকৈ মূল্যৱান মাটি এতিয়া অজনজাতিয় শ্ৰেণীৰ হাতত। চহৰবোৰত ক্ৰমান্বয়ে এই নিৰ্দিষ্ট শ্ৰেণীটোৱে অগ্ৰাধিকাৰ কৰি থকা মাটিৰ বাবে নগৰীয়া এলেকাবোৰৰ চাৰিসীমাত বসতি কৰিবলৈ বাধ্য হৈছে তুলনামূলক ভাৱে আৰ্থিকভাৱে দুৰ্বল শ্ৰেণীটোৱে। গুৱাহাটীৰ দৰে আন চহৰবোৰৰ পৰিসৰ যিমানেই বাঢ়িছে উক্ত শ্ৰেণীটোৰ মাটিৰ সংকটো সিমানেই বাঢ়িবলৈ ধৰিছে। এই গোটেই প্ৰক্ৰিয়াটোৰ স্বাভাৱিকীকৰণ এনেকৈ কৰা হৈছে যেন এইসকল লোকৰ বাবেই গুৱাহাটীৰ পৰিৱেশ বিনষ্ট হৈছে, চহৰখনৰ বানপানী নিয়ন্ত্ৰণৰ অধীনত নাই, বিল অথবা বনাঞ্চল বেদখলৰ কবলত পৰিছে।
এই কথা সঁচা যে এখন চহৰৰ আয়ুসৰ বাবে, চহৰখনৰ বহনক্ষমতাৰ বাবে প্ৰকৃতি সংৰক্ষণ প্ৰয়োজনীয়। কিন্তু প্ৰকৃতি সংৰক্ষণ কেৱল এটা মুষ্টিমেয় শ্ৰেণীৰ সুৰক্ষাৰ বাবে নহয়, সকলো নাগৰিকৰ বাবেই দৰকাৰী। তেনেস্থলত কিদৰে এটা শ্ৰেণী ঐতিহাসিক ভাৱে ভূমিহীনতাৰ চিকাৰ, অথচ সেই একেই শ্ৰেণীৰ লোকসকল বেদখলকাৰী বুলি উচ্ছেদৰ বলি ভাবিবলগীয়া। তেন্তে কল্যাণকামী ব্যৱস্থা এটাত এই ভূমিহীন শ্ৰেণীটোৰ সুৰক্ষাৰ বাবে ফলপ্ৰসূ আঁচনি আজি পৰ্যন্ত কিয় নহ'ল ? এখন চহৰৰ পৰিকল্পনাৰ পৰিকাঠামোত এইসকল লোকৰ বসতিক অগ্ৰাধিকাৰ কিয় দিয়া নহ'ল ? প্ৰাকৃতিক সম্পদবোৰৰ সংৰক্ষণৰ প্ৰসংগ সমুখলৈ আনোতে উচ্ছেদিতসকলৰ বাবে কোনো বিকল্প ব্যৱস্থাক কিয় গুৰুত্ব দিয়া নহ'ল ? সংৰক্ষণক আইনী ব্যৱস্থাৰ আওতালৈ আনোতে এটা শ্ৰেণীক প্ৰকৃতিৰ পৰা সম্পূৰ্ণ আঁতৰাই পেলোৱা হোৱা নাই নে ?
উচ্ছেদ, স্মাৰ্ট চিটি, আৰু খিলঞ্জীয়াৰ অস্তিত্ব
স্মাৰ্ট চিটি নিৰ্মাণৰ বাবে উচ্ছেদক প্ৰাথমিক চৰ্ত হিচাপে প্ৰক্ষেপণ কৰাৰ আয়োজন অসমত নতুন হ'ব পাৰে। তৃতীয় বিশ্বত এয়া কোনো নতুন ঘটনা নহয়। লেটিন আমেৰিকা, আফ্ৰিকাৰ নতুন নতুন চহৰবোৰত থলুৱাৰ অধিকাৰ খৰ্ব আৰু ভূমিৰ পৰা উচ্ছেদে খিলঞ্জীয়াৰ অধিকাৰৰ স্বাৰ্থত তথা কৃষকৰ ভূমি অধিকাৰৰ খাতিৰত বহুতো আন্দোলনৰ জন্ম দিছে। অসমত আৰ্থিকভাৱে দুৰ্বল জনজাতীয় শ্ৰেণীটোৰ পৰা অজনজাতিয় শ্ৰেণীটোৰ হাতলৈ ভূমিৰ হস্তান্তৰে দুটা অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ স্পষ্ট কৰিছে। এক, চহৰবোৰৰ অস্তিত্ব আৰু অধিকাৰ ক্ৰমান্বয়ে অজনজাতিয় শ্ৰেণীৰ হাতলৈ গৈ আছে । অৰ্থাত উৎপাদন, বিতৰণ তথা বিনিয়োগৰ মূল কেন্দ্ৰবোৰৰ ওপৰত খিলঞ্জীয়াৰ অধিকাৰ সংকুচিত হ'বলৈ আৰম্ভ কৰিছে।
দুই, আটাইতকৈ মূল্যৱান কৃষিভূমিৰ হস্তান্তৰে কৃষিৰ পৰিৱৰ্তে উদ্যোগ তথা অন্য ব্যৱসায়ৰ ওপৰতহে নিৰ্ভৰশীলতা বঢ়াইছে। ই এফালে কৃষকৰ দৰিদ্ৰতা বঢ়াইছে । আনফালে, শস্যৰ বাবে আন ৰাজ্যৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হ'বলৈও বাধ্য কৰিছে। এই দুয়োটা দিশে আটাইতকৈ বেছি শংকা আনিছে খিলঞ্জীয়ালৈ। যাৰ সুস্পষ্ট সংজ্ঞা নিৰূপন কৰাত ইতিমধ্যে ব্যৱস্থা বিফল। অথচ যি দিনে প্ৰতিদিনে ভূমিহীন আৰু উচ্ছেদৰ ৰাজনীতিৰে ভাৰাক্ৰান্ত। সামগ্ৰিকভাৱে স্মাৰ্ট চিটিৰ নাম লৈ বাঢ়ি অহা চহৰবোৰত খিলঞ্জীয়া, জনজাতীয় শ্ৰেণীটোৰে অস্তিত্ব বিপন্ন। লেটিন আমেৰিকাত যিদৰে এই সমস্যাটোক শ্বেতাংগ আৰু কৃষ্ণাংগৰ বিভাজনৰে চোৱা হয়, অসমতো ইয়াক ঘনাই মেৰুকৰণ কৰিবলৈ চেষ্টা চলোৱা হয় খিলঞ্জীয়া আৰু মিঞাৰ নামত। কিন্তু পাৰ হৈ যোৱা উচ্ছেদবোৰে প্ৰমাণ কৰিছে উচ্ছেদ দুয়োটা সম্প্ৰদায়ৰৃ আৰ্থিকভাৱে দুৰ্বল, ভূমিহীন শ্ৰেণীটোৰে হৈছে। গুৱাহাটীৰ উচ্ছেদিত পৰিয়ালবোৰলৈ চালে এই কথা সহজেই ধৰিব পাৰি কিদৰে আধুনিক পুঁজিবাদে অৰ্থনৈতিক অসুৰক্ষা, অসমতা আৰু পাৰিৱেশিক দমন হৈ এই শ্ৰেণীটোক কেৱল ভূমিহীন কৰাই নহয়, সামাজিক ন্যায়ৰ পৰাই বঞ্চিত কৰিছে। চহৰ এখন কেৱল সংগ্ৰামত জীয়াই নাথাকে। চহৰ একোখন থন ধৰি উঠে আশাত। আদৰত। আত্মীয়তাত। গুৱাহাটীৰ ভাঙি পৰা চালিবোৰে, অৰ্ধ নগ্ন প্ৰতিবাদী নাৰীয়ে, শিশুৰ কান্দোনে, সিঁচৰিত পাঠ্যপুথিয়ে সেই আশাবাদ কঢ়িয়াই আনিব পাৰিছেনে? এবাৰ ভাবো আহক ।
Sunday, 10 September 2023
শিক্ষক নে ছাত্ৰ- কোন বেছি অসুৰক্ষিত?
শিক্ষক নে ছাত্ৰ- কোন বেছি অসুৰক্ষিত?
সমাজ দিনে দিনে খহিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে আৰ্থিক সংকটত, সামাজিক অসুৰক্ষাত, মানসিক অস্থিৰতাত; তেনে এখন সমাজৰ এখন উচ্চ শিক্ষাৰ অনুষ্ঠানত এচাম তৰুণে শিক্ষয়িত্ৰীক মৰেল পলিচিং কৰিলে। চুৰিদাৰ পিন্ধি অহাৰ বাবে। আমাৰ সকলোৰে খংবোৰ উজাই আহিল। অতদিনে জমা কৰি থোৱা খং। সমাজ, চিষ্টেম, ক্ষমতাৰ শীৰ্ষত থকাসকলৰ বিপক্ষে জাৰিব নোৱাৰা খঙবোৰ আমি জোৰেৰে জোকাৰিলো কেইজনমান ছাত্ৰ নেতাৰ ওপৰত। দেখাত সাংঘাটিক ৰেডিকেল ঘটনা। কিন্তু খন্তেক ৰৈ পাছলৈ ঘূৰি চালে দেখিব এই পৰিস্থিতিলৈ সমাজ পিছুৱাই যোৱাৰ বাবে জগৰীয়া কোন ? কেইজনমান ছাত্ৰ নেতাৰ ওপৰতে সমস্ত দোষ জাপি দিলেই সমাজ ব্যৱস্থাৰ হাড়ে হিমজুৱে শিপাই থকা পুৰুষতান্ত্ৰিক ধাৰণা নোহোৱা হৈ যাব নে ? এনে উচ্চ শিক্ষাৰ অৰ্থইবা কি যি অতদিনে ছাত্ৰ সমাজৰ চিন্তন আৰু মননক চুই যাব পৰা নাই। অলপ জুম কৰি চালে দেখা পাব ইয়াৰ বাবে আমি, সমাজ, শিক্ষা ব্যৱস্থা, নীতি আৰু নীতিৰ জন্ম দিয়া সকলোবোৰেই দায়ী।
বিগত কিছুদিন ধৰি মহিলাৰ বিশেষকৈ চাকৰিয়াল মহিলাৰ পোছাকক লৈ যথেষ্ট বিতৰ্ক চলিল। বিদ্যালয় পৰ্য্যায়ত শিক্ষয়ত্ৰীয়ে চুৰিদাৰ পিন্ধি যাব পৰাৰ চৰকাৰী অনুমোদন পৰ্যন্ত জাৰী হ'ল । কিন্তু এবাৰ চকু ফুৰাই চাৱক চৌপাশে কিমান তেনে শিক্ষয়িত্ৰীয়ে এই সুবিধা উপভোগ কৰি আছে। যিখন ঘৰৰ পৰা এগৰাকী শিক্ষয়িত্ৰী ওলাই যায়, সেই ঘৰখনে অথবা তেওঁৰ সমাজখনে বিচাৰে মহিলাই কাম কৰাটো, কিন্তু নিবিচাৰে ড্ৰেছ ক'ড সলনি হোৱাটো। আনকি এই ক্ষেত্ৰত মহিলায়ে মহিলাৰ বিপক্ষে মন্তব্য কৰিলে। এই ঘটনাৰ বিৱৰণী যেনেকৈ চলিল মিডিয়াত, তাৰ বিশ্লেষণ আমি নিজে নকৰিলো। পৰিৱৰ্তন বিচৰা একোটা চাম ওলাই অহা সময়ত তাৰ বিপৰীতে সদায় থিয় হয় যি তেনে পৰিৱৰ্তন নিজৰ বয়সত উপভোগ কৰিবলৈ নাপালে। আৰু তেওঁলোকেই নতুন চামক পদে পদে শাসন তথা দমনৰ চিকাৰ কৰিব খোজে। এতিয়া প্ৰশ্ন হয়, এনে দমন প্ৰতিৰোধ কৰা সম্ভৱনে ?
এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ পাবলৈ কেৱল এখন কলেজ নহয়, আমি প্ৰতিটো উচ্চ শিক্ষা অনুষ্ঠানৰ বন্ধ খিৰিকীবোৰ খুলি চাব লাগিব। য'ত অতদিনে শ্বাসৰুদ্ধ অৱস্থাত পৰি আছে কৰ্মচাৰীৰ নিজৰ স্বাধীনতা। চিলেবাছত জেণ্ডাৰ, নাৰীবাদ সোমোৱাৰ পাছতো কোনো এক আন্ধাৰ ক্লাছৰুমৰ চুকত নিজৰে ভিতৰৰ দেধাৰ খং মকৰাজালৰ দৰে ওলমি আছে। যাক পৰিস্কাৰ কৰাৰ দায়িত্ব শিক্ষক আৰু ছাত্ৰ সমাজে উমৈহতীয়াকৈ পালন কৰাত ব্যৰ্থ হৈছে। কিন্তু ইয়াৰ বাবে কেৱল শিক্ষকেই দায়ী নেকি ?
দায়ী এই শিক্ষা ব্যৱস্থাও । যি ক্ৰমান্বয়ে চিন্তা কৰিব পৰা সুযোগবোৰ চিলেবাছ, চেচনেল, চি জি পি এ, এম চি ক্যুত সীমিত কৰি আনিছে। ইয়াৰ মাজত শিক্ষাৰ্থীৰ মাৰ্কচৰ বাহিৰে একোৰে উন্নয়নৰ বাট নাই। আনকি মুকলিকৈ চিন্তা কৰাৰ অথবা ভাবিবলৈ শিকোৱাৰ কোনো কৌশল এই শিক্ষা ব্যৱস্থাত নাই। এখন শিক্ষানুষ্ঠান কেৱল মাত্ৰ ক্লাছ কৰিবলৈ, পৰীক্ষা অনুষ্ঠিত কৰিবলৈ, অথবা নাকৰ পৰিদৰ্শনৰ যা যোগাৰ কৰিবলৈ নহয়। এখন কলেজ এখন সমাজৰ প্ৰতিবিম্ব। তাত যদি ভাবৰ আদান প্ৰদানৰ কোনো থল নাই, যুক্তি আৰু তৰ্কৰ কোনো উন্মেষ নাই, বাদ আৰু আদৰ্শৰ কোনো অনুশীলন নাই, তাক কেৱল অনুশাসনে পৰিচালনা কৰিব নোৱাৰে। আজিৰ শিক্ষা ব্যৱস্থা অনুশাসনত আৰম্ভ কৰি আৰু অনুশাসনতে সীমিত কৰি এনে এক পৰ্যায়লৈ লৈ যোৱা হৈছে, য'ৰ পৰা সমাজৰ সৈতে ইয়াৰ কোনো যোগসূত্ৰ নাই। দৰ্শন আৰু জীৱনবোধৰ কোনো পৰিৱেশ নাই। এনে এক পৰিৱেশত শিক্ষাৰ্থীও ঠেক পৰিসৰৰ ৰাজনীতিৰ চিকাৰ হৈছে নেকি ? যি ৰাজনীতিয়ে সাধাৰণতে গ্ৰাস কৰে একোটা সৰু অনুষ্ঠানৰ কেন্দ্ৰত ?
এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ সকলোৰে ওচৰত নিশ্চয় বেলেগ বেলেগ পৰিসৰত মজুত আছে। তালৈ যোৱাটো আমাৰ এই লেখাৰ উদ্দেশ্য নহয়। কিন্তু তাৰ পাছতো অলপ গভীৰলৈ গ'লে ধৰিব পাৰি 'শিক্ষক সমাজে'ই এতিয়া শিক্ষানুষ্ঠানৰ বাহিৰৰ বৃহত্তৰ সমাজখনৰ পৰা বহু দূৰৈত। আটাইতকৈ ডাঙৰ উপভোক্তা শ্ৰেণী হিচাপে পৰিচিত হোৱাৰ পাছত শিক্ষক সমাজ ক্ৰমান্বয়ে বিচ্ছিন্ন হৈ পৰিছে সামাজিক কাঠামোৰ পৰা। শিক্ষাদান, পদোন্নতিৰ বাবে নিজৰ শৈক্ষিক কেৰিয়াৰ উন্নত কৰা, তথা ব্যক্তিগত জীৱন এই চক্ৰটোৰ পৰা ওলাই বৃহত্তৰ সমাজৰ কথা ভাবিবলৈ শিক্ষকৰ সময় ক'ত !
নে এনে এক পৰ্যায়লৈ শিক্ষকক লৈ যোৱা হৈছে? য'ত ৰৈ সমাজ বীক্ষণ , আলোচনা, সমালোচনাৰ বাটেৰে এক নিৰাপদ দূৰত্বৰ পৰা আগবাঢ়িব নোৱাৰি? এই প্ৰশ্ন আজিৰ শিক্ষক সমাজে নিজকে কৰা উচিত। আজিৰ উঠি অহা প্ৰজন্মইও ভাবি চোৱা উচিত তেওঁলোকৰ কান্ধত বন্দুক থৈ আচলতে ট্ৰীগাৰ কোনে দবাইছে। এই জটিল প্ৰশ্নৰ সহজ উত্তৰ কেইবাটাও অপচনত নাই। বৰঞ্চ ইয়াৰ ব্যাখ্যাহে আছে। সমাজ নামৰ এই ধূসৰিত পৰিস্থিতিত এজনে আনজনক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাকে ক্ষমতাৰ সমাৰ্থক বুলি ভবাৰ কুটিল ৰাজনীতি তৰুণৰ চকুৱে মুখে শোভা নাপায়। নাৰীক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰিলেই পৃথিৱী জয় কৰা বুলি বুকু উফন্দি উঠা যৌৱনক লৈ কবিতা লিখা নাযায়। এখন শিক্ষানুষ্ঠানৰ কলেজ ইউনিয়নৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰাসকলে এই কথা পাহৰি যোৱা অনুচিত যে তেওঁলোকে এখন সমাজকো নেতৃত্ব দিয়ে। তেওঁলোকৰ পৰাই আৰম্ভ হ'ব পাৰে নতুন বিপ্লৱ- চিন্তা আৰু চেতনাৰ বিপ্লৱ যি সমাজৰ অন্যায় আৰু অসমতাৰ বিপক্ষে নিজৰ মাত মাতিব পাৰে। যি পৰিয়াল, শিক্ষানুষ্ঠানত বৰ্তি থকা লিংগ বৈষম্য দূৰ কৰিব পাৰে। তৰুণসকলে বুজা উচিত সমাজৰ হাজাৰ খহনীয়াৰ সময়ত নতুন স্বপ্ন দেখিবৰ বাবে, নতুন বাট ৰচিবৰ বাবে, নতুনকৈ থিয় হ'বৰ বাবে স্বাধীন, গণতান্ত্ৰিক, আধুনিক আৰু সমঅধিকাৰৰ বাৰ্তা তেওঁলোকেই কঢ়িয়াব লাগিব। কিন্তু এই বাটত তেওঁলোক অকলশৰীয়া নহয়। এই বাটত আজিৰ প্ৰজন্মই আটাইতকৈ ওচৰত পাব এদল শিক্ষকক যি দীঘল দৌৰৰ বাবেই সাজু হৈ আহিছে। তৰুণসকলে মনত ৰখা ভাল, শিক্ষক আৰু ছাত্ৰৰ লক্ষ্য একেই - সমাজত আধুনিক আৰু ধনাত্মক চেতনাৰ সঞ্চাৰ কৰা। ম'ৰেল পলিচিং কৰি আনক শোষণ, দমন কৰা নহয়। ব্যৱস্থাই সকলোকে ভাগ ভাগ কৰাৰ সময়ত; মানুহক হতাশা আৰু দৰিদ্ৰতাই কোঙা কৰা এই জটিল সময়ত; ধৰ্ম, জাতি, ভাষা, লিংগক লৈ সমাজ টুকুৰা টুকুৰ হোৱা এই কুটিল সময়ত শিক্ষক আৰু ছাত্ৰ সমাজেই যদি এক হৈ নাথাকে, সমাজ নামৰ সত্বাটো কাৰ ভৰষাত জী থাকিব? এবাৰ ভাবো আহক ।
Sunday, 21 May 2023
আপুনি পৰ্ণগ্ৰাফি চাইনেকি ?
যদি আপুনি এইখিনি পঢ়ি আছে, আৰু ভয় খাইছে যে আপুনিও পৰ্ণ চায়, তেন্তে তাত আচৰিত হ'ব লগা একো নাই। আপুনি যদি আপোনাৰ বন্ধুসকলৰ সৈতে পৰ্ণৰ বিষয়ে দীঘলীয়া আৰু বিশদ কথা-বতৰা পাতিছে, তাতো ভয় খাবলগীয়া একো নাই । শংকিত হ'ব লগা বিষয়টো হৈছে, পৰ্ণৰ বৰ্ধিত প্ৰৱেশে সমাজখনক কেনেকৈ গঢ় দিছে আৰু আমি ইয়াৰ সমাধান নিৰূপণ কৰাটো দূৰৈৰ কথা, এই বিষয়টোৰ আলোচনা কৰিবই খোজা নাই।
বেছিভাগ যুৱক যুৱতীৰ পৰ্ণগ্ৰাফীৰ সৈতে আকস্মিকভাৱে বা বন্ধুৰ জৰিয়তে পৰিচয় হয়। বিভিন্ন অনলাইন সমীক্ষাত এই কথা প্ৰকাশ পাইছে যে পৰ্ণগ্ৰাফী সম্পৰ্কে কৌতূহল আৰম্ভ হয় ১২-১৩ বয়সতে। এই সময়ছোৱাত হোৱা শাৰীৰিক পৰিবৰ্ত্তন আৰু যৌন শিক্ষাৰ মুকলি আলোচনাৰ অভাৱত পৰ্ণগ্ৰাফিয়ে হৈ পৰে একাংশৰ বাবে যৌনতা কি তাক জনাৰ একমাত্ৰ উৎস। এই প্ৰজন্মই তেওঁলোকৰ স্মাৰ্টফোন বা ব্যক্তিগত কম্পিউটাৰত পৰ্ণগ্ৰাফীৰ জৰিয়তে যৌন সম্পৰ্কৰ বিষয়ে জানিবলৈ আগ্ৰহী হৈ পৰে আৰু নিজৰে অজ্ঞাতে ই পৰিণত হয় একধৰণৰ নিচাত।
পৰ্ণগ্ৰাফি আৰু আজিৰ যুৱসমাজ
এজনী ছোৱালীৰ নাম পৰ্ণ ভিডিঅ'ৰ মাধ্যমত পোহৰলৈ আহিল । তাৰেই সুযোগতে গোটেই ছোৱালীবোৰৰ চৰিত্ৰৰ ওপৰত প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰা হ'ল। জগৰীয়া কৰা হ'ল ছোৱালীৰ অবাধ স্বাধীনতাক। হাতে হাতে সুলভ হৈ পৰা মোবাইল ফোনক। ইণ্টাৰনেটৰ ব্যৱহাৰক।
আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু গ্ৰেইট ব্ৰিটেইনৰ পিছত বিশ্বৰ তৃতীয় বৃহত্তম পৰ্ণ চোৱা দেশখনেই হৈছে ভাৰত। পৰ্ণগ্ৰাফি মুকলিকৈ চোৱা নিষিদ্ধ হ'লেও ভিপিএন, ডিএনএছ চাৰ্ভাৰ চেঞ্জ, প্ৰক্সি ব্যৱহাৰ কৰি পৰ্ণ চাইটৰ জুগাড় অথবা শ্বৰ্ট-কাট ইয়াত সহজলভ্য। অৰ্থাৎ সহজ প্ৰযুক্তিগত হেকবোৰৰ মাধ্যমত নিষিদ্ধ পৰ্ণ ৱেবছাইটতো প্ৰৱেশ কৰাৰ জুগাড় চলি থাকে। কিন্তু ইয়াৰ ফলত শাস্তি হ'ব পাৰেনে?
এই প্ৰশ্নৰ দুটা উত্তৰ আছে। আপোনাৰ শাস্তি হ'ব পাৰে যদিহে আপুনি শিশু পৰ্ণ প্ৰদৰ্শন কৰা ৱেবছাইট ব্যৱহাৰ কৰিছে। কাৰণ শিশু পৰ্ণগ্ৰাফী চোৱা বা প্ৰচাৰ কৰাটো ভাৰতত এক গুৰুতৰ অপৰাধ। কিন্তু যদি আপুনি এনে এটা প্ৰাপ্তবয়স্ক ৱেবছাইট ব্যৱহাৰ কৰি আছে, য’ত আইনগতভাৱে অনুমোদিত পৰ্ণ কন্টেন্ট থাকে, যাক আপুনি ঘৰতে চাই আছে, তেন্তে সেয়া বেআইনী নহয়। এই ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশটো হ'ল নিষেধাজ্ঞা কাৰ্যকৰী কৰাৰ দায়িত্ব হৈছে ইণ্টাৰনেট সেৱা প্ৰদানকাৰী সংস্থাটোৰ। যাৰ ফলত যিকোনো মোবাইল সেৱা প্ৰদানকাৰী সংস্থাই নিজৰ অনুজ্ঞাপত্ৰ হেৰুৱাব পাৰে।
টাইমছ অৱ ইণ্ডিয়াৰ এক প্ৰতিবেদনত প্ৰকাশ পাইছে যে লকডাউনৰ প্ৰাৰম্ভিক মাহকেইটাত ভাৰতত পৰ্ণ চোৱাৰ গড় বৃদ্ধি ৩৩%, যিটো বিশ্বজুৰি গড় বৃদ্ধিৰ তিনিগুণ । ই এটা কথা স্পষ্ট কৰে যে পৰ্ণ নিষেধাজ্ঞাই ভাৰতীয়সকলক পৰ্ণ চোৱাৰ পৰা বাধা দিবলৈ সক্ষম হোৱা নাই। পাহৰি যোৱা অনুচিত সকলো বজাৰৰ দৰে পৰ্ণগ্ৰাফিও এক বজাৰ। নৈতিকতাৰ অবিহনেই পৰ্ণগ্ৰাফিও ভিতৰুৱা অঞ্চলৰ চুকে কোণে বিয়পি পৰিল ইণ্টাৰনেটৰ সহজলভ্যতাৰ মাধ্যমত।
এইক্ষেত্ৰত লকডাউনৰ তথ্য আৰু ভয়ংকৰ। এই সময়ছোৱাত ৯৫ শতাংশ ইণ্টাৰনেট ট্ৰেফিক দেখিবলৈ পোৱা গ'ল কেৱল পৰ্ণ চাইটবোৰত। বেডবিবল ৱেবচাইটৰ এক সমীক্ষাত প্ৰকাশ পাইছে যে বিশ্বৰ আটাইতকৈ বৃহৎ মনোৰঞ্জন উদ্যোগত পৰিণত পৰ্ণ ছৱি উদ্যোগৰ উপাৰ্জন ১০০ বিলিয়ন ডলাৰ, ইণ্টাৰনেটৰ জড়িয়তে পৰ্ণ উদ্যোগলৈ আহে ৮৫ ডলাৰ, পৰ্ণ মেগাজিনৰ পৰা উপাৰ্জন ১০ বিলিয়ন ডলাৰ, পৰ্ণ ডি ভি ডিৰ পৰা উপাৰ্জন ৫ বিলিয়ন ডলাৰ । কিন্তু তাৰবাবে কেৱল মানুহক দোষাৰোপ কৰি দায় হাৰিলে নহ'ব। এবাৰ মন কৰক, স্মাৰ্টফোনৰ বজাৰখনলৈ। যিমান ক্ষীপ্ৰতাৰে মোবাইল ফোনৰ বজাৰ বিয়পিল, সিমানে খৰকৈ ফেক নিউজ আৰু পৰ্ণগ্ৰাফিক কণ্টেণ্টো মানুহৰ ঘৰ সোমালগৈ। এলকহল, ড্ৰাগছৰ বিপক্ষে যিমানে অসন্তুষ্টি বাঢ়িল, পৰ্ণগ্ৰাফিক লৈ কোনেও মুকলিকৈ একো জাহিৰ নকৰিলে। কাৰণ ছেক্সুৱেল কন্টেন্টৰ কথা সামাজিকভাৱে জাৰি কৰাত এতিয়াও আমাৰ চৌপাশে বহুত টেবু। অৱশ্যে তলে তলে ই এক বিষাক্ত ৰাগিত পৰিণত হ'ল । ইয়াত অৰিহণা যোগালে OTT প্লেটফৰ্মৰ মুকলি কণ্টেণ্টবোৰে।
পৰ্ণ উদ্যোগ কিয় ভয়ংকৰ?
ইণ্টাৰনেটৰ সহজলভ্যতাই গ্ৰামাঞ্চলত কেৱল তথ্য আৰু খবৰেই যোগান ধৰা নাই। তাৰ সমান্তৰাল ভাৱে নৈতিক সীমাবোৰো দুৰ্বল কৰি আনিছে। এফালে ভোগবাদৰ প্ৰলোভন আৰু আনফালে দৰিদ্ৰতাৰ বোজা, ইয়াৰ সীমাত ৰৈ মূল্যবোধক সমৰ্থন কৰাতে আজিৰ প্ৰজন্ম ৰৈ নাযায়। কাৰণ সকলো স্তৰতে মূল্যবোধৰ অৱক্ষয়ত জড়িতসকলেই আকৌ সমাজৰ দৃষ্টিত গুৰুত্বপূৰ্ণ, জনপ্ৰিয় বুলি চৰ্চিতও হৈছে। সেয়ে পৰ্ণ উদ্যোগৰ পৰা সহজে হোৱা উপাৰ্জন আঁৰতো আছে কিছু সামাজিক কাৰণ। কিন্ত এই উদ্যোগে নিৰ্মাণ কৰা বজাৰে সমাজকে শোষণ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। যুৱক যুৱতীসকলে নিৰ্মাণ কৰা পৰ্ণ ছৱিৰ আপলোডৰ পৰা অধিকাংশ লাভ হয় বিভিন্ন পৰ্ণ ৱেবচাইটসমূহৰ। এবাৰ এই চক্ৰত সোমোৱাৰ পাছত তাৰপৰা বাহিৰলৈ ওলোৱাৰ অথবা অন্য উপাৰ্জন কৰাৰ বাটবোৰো বন্ধ হৈ যায়। তাৰোপৰি এই ৱেবচাইটসমূহত প্ৰকাশ পায় বিভিন্ন যৌনগন্ধী বিজ্ঞাপন যিবোৰৰ পৰা এই ৱেবচাইটসমূহে কৰে বৃহৎ উপাৰ্জ ৷
উল্লেখযোগ্য যে বিশ্বৰ আটাইতকৈ বৃহৎ মনোৰঞ্জন উদ্যোগত পৰিণত পৰ্ণ ছৱি উদ্যোগৰ বছৰি উপাৰ্জন ১০০ বিলিয়ন ডলাৰ । ইণ্টাৰনেটৰ মাধ্যমত পৰ্ণ উদ্যোগে মুনাফা লয় ৮৫ ডলাৰ । তাৰোপৰি পৰ্ণ মেগাজিন আৰু অন্যান্য পৰ্ণ কন্টেন্টবোৰ আছেই। এইবোৰৰ মূল চিকাৰ হয় কলেজত শিক্ষাৰত ছাত্ৰ ছাত্ৰী। যাৰ থাকে অসীমলৈ যোৱাৰ বাসনা আৰু অলীক কল্পনাৰ মনোজগত। যাৰ ব্ৰেইন ৱাছ কৰা তেনেই সহজ। চ'চিয়েল মিডিয়াত দেখা চেলিব্ৰেটি, বিলাসী জীৱন, অভাৱহীনতাৰ স্বপ্ন- এইবোৰৰ মাজত কোন এই পাকচক্ৰত সোমায়, তাক নিৰূপণ কৰা খুবেই কঠিন। কিন্তু এই কথা সহজেই অনুমান কৰিব পাৰি যে অসমৰ গাঁৱে নগৰে এতিয়া পৰ্ণগ্ৰাফিৰ জালিকাখন বিয়পি পৰিছে। যাক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত সমাজ কাহানিবাই বিফল। বিফল সামাজিক অনুষ্ঠানবোৰো। জাত-পাত, এঘৰীয়া, ব্ৰইলাৰ বিক্ৰীত সংঘৰ বাধাপ্ৰদান, যৌতুকৰ দাবী, প্ৰতিবাদী কবিতা লিখাৰ বাবেই ছাত্ৰীৰ গ্ৰেপ্তাৰ- এইবোৰৰ মাজত সংগোপনে অসমৰ এটা প্ৰজন্মক লৈ এখন জুৱাখেল চলি আছে। ই কোনো এটা পৰিয়ালৰ বিষাদ নহয়, ই এখন সমাজৰ সামগ্ৰিক ব্যৱস্থাটোৰ বিফলতা।
ইণ্টাৰনেট আৰু স্মাৰ্টফোনৰ আগমনৰ লগে লগে এতিয়া পৰ্ণৰ ভিউজ পূৰ্বতকৈ অধিক সহজে উপলব্ধ আৰু কম কঠোৰভাৱে নিয়ন্ত্ৰিত। কোনে পৰ্ণ চায় সেয়া আজিৰ তাৰিখত ডাঙৰ বিষয় হৈ থকা নাই। বৰঞ্চ তাতোকৈ চিন্তনীয় পৰ্ণগ্ৰাফিক কণ্টেক্ট বনোৱাৰ বাবে অপৰাধবোধ নথকাতো আৰু খুব সহজেই উপাৰ্জন কৰিব পৰা ৰাস্তাটো। যিটো আজিৰ তাৰিখত উঠি অহা প্ৰজন্মৰ চিন্তা আৰু চেতনাক অকামিলা কৰিবৰ বাবে যথেষ্ট । এই সহজ বাটটোৰ প্ৰলোভনে ইতিমধ্যে চহৰ গ্ৰামাঞ্চলৰ বহুতো উঠি অহা ল'ৰা-ছোৱালীক বিভ্ৰান্ত কৰিছে। আৰু এটা সময়ত মূল্যবোধৰ শিক্ষাৰ পৰিৱৰ্তে ব্যক্তিগত দীঘল তালিকাখনেই জয়ী হৈছে।
কিন্তু এই কথাও আমি মানি ল'ব লাগিব যে শেহতীয়াকৈ অপৰাধৰ প্ৰকৃতি, আৰু অপৰাধৰ প্ৰসংগও সলনি হৈছে। বিশেষকৈ ক'ভিডৰ পাছৰ দুনিয়াখনত অপৰাধৰ অবাধ বিচৰণে সামগ্ৰিকভাৱে 'সমাজ" নামৰ ধাৰণাটোক আগতকৈ পৰিস্কাৰভাৱে পোষ্টমৰ্টেম কৰাৰ সুযোগ দিছে। সামাজিক, ৰাজনৈতিক প্ৰতিৰোধ আৰু বিৰোধৰ মাজত, ভোগবাদৰ দৌৰ আৰু অৰ্থনৈতিক সংকটৰ মাজত পৰ্ণগ্ৰাফিও এক অস্ত্ৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ হৈছে নেকি ? সমাজৰ সামূহিক হতাশাই এচামক বিপথে নিছে নেকি? পৰিয়াল, নাগৰিক সমাজ, অথবা অন্যান্য সামাজিক অনুষ্ঠানবোৰ কিয় বিফল হৈছে ? এবাৰ জুম কৰি চাওঁ আহক - ডাঙৰ ছবিৰ সৰু সৰু নেদেখা কাৰণবোৰ।
Friday, 27 January 2023
Smell (Gondh)
Original story by Juri Baruah
Translated by Ranjita Biswas
The whiff of beef curry was floating in the air. Those who were familiar with the smell could easily imagine the rich colour of the thick curry. The smell travelled erratically along the railway track. Even the Inter City train’s speed could not erase it. It didn’t wait, like people on either side of the track, to let the train pass. It went travelling on its own steam, uncaring. Some people waiting there tried to ignore the smell. Rudreswar the Brahmin from the Padumoni village, looked rather grotesque as his nose contracted. Manohar Lal, compounder at the Hanuman tea estate, seemed unconcerned as if nothing was amiss. The girl working in the new beauty parlour at the tri-junction- the one with the Shilpi bindi on her forehead- I have forgotten her name, fiddled with the dupatta of her salwar suit trying to arrange it carefully. Near the parlour, under a shed, old dressmaker Hafiz-kai (we shortened kakai, elder brother, to kai) always seen bent over the sewing machine, paused a bit. Whether he too could smell the curry was difficult to make out from here. He looked as though he was counting the compartments of the train passing by. Only when Padmeswar, the ploughman, tinkled the cycle bell he seemed to wake up to consciousness.
Consciousness? What does it mean?
Is it like the sense of smell?
Nobody can see it. Yet even if invisible, it continues to work. It remains, alive and elusive, refusing to be caught hold of.
Like consciousness, nobody can block the smell in the air. No rule, no policeman, no fear of jail, no temple, no masjid, can outlaw it. It goes on its way independently. So the whiff of the beef curry did not bother that it could be recognised by the people. When it glided from the window of the Muslim house on the other side of the track and travelled to the backyards of houses in the Ahom colony on this side, politics did not enter its realm.
In fact, so many different smells travelled around- stark, unhindered, in the air- in the whistle of the trains running on the broad gauge line recently promoted from meter gauge, in the window of the shop that opened only in the evening. From the latter, Hasina and Pubali surreptitiously bought packets of fried green peas. They were greedy for the savoury, the packets bought for five rupees each but that seemed to be worth ten rupees. When she tried to peep through the window of the shop to look beyond, Hasina could get the whiff of pork curry and home churned rice beer. But they found the smell of the fried green peas much more enticing. Hasina’s hungry eyes and Pubali’s impatient fingers attacked the paper packets voraciously.
At that moment- yes exactly at that moment, did Pubali smell the beef curry in Hasina’s frilled frock? They had even pulled each other’s hair during a kabadi match if one tried to cheat. But that was soon forgotten and they raced to the hillock near the bridge- running parallel to the train, their hair flying, their trilling laughter carried by the air. The hillock resonated with the sound of their laughter and the bridge ricocheted with a sound of jhan..jhan...jhan as the train passed by.
Their childhood was full of so many moments like these. Even much later, it was still uncomplicated and rich with unquestioning friendship and laughter.
If the stall of Bapukon-daiti, they called him daiti-uncle, did not open for three to four days Hasina became worried. She could not concentrate and so lost in the game of kabadi. Not that Pubali escaped from the worry. The smell of the fried green peas beckoned her. True, they could also buy fried green peas at Putul-da’s shop at the corner of the road in their village. As other things too. Wooden spoons with tamarind. Bubble Gum. But the green peas here did not have the same aroma. Instead, they could get the smell of petrol. Putul-da used to sell the oil filled in plastic bottles. The young men who rode their bikes to Borsil bought petrol from him and on their way teased the girls of the village. Putul-da did not mind; he was too much of a businessman.
On Sundays, the Naga women from the hills came down, their cane baskets full of bamboo shoot, Naga pulses, dry bamboo shoot pickle, wild yam, chilli powder. They did not stop by Putul-da’s shop, they went to Bapukon-daiti’s . He did not sell anything at daytime but on these days he sold salt and soap to the Naga women. They would open the packets of Lux soap and smell it. After they left, the front yard of the old man’s shop smelt of Lux soap.
Even if Hasina tried to force her, Pubali balked at the idea of visiting Putul-da’s shop. One reason was that on the bench at its front, a group of unrecognised geniuses of the village congregated. If they saw her they called her and asked: Tell us why the earth is round. Who first discovered the steam engine? What is meant by the Leap Year? If she failed to answer they would tut-tut – what do the school teachers do these days? Nothing!
So she restrained Hasina, telling her, ‘Forget about the tamarind chutney and Hajmola. Wait a bit, those things will be available at Bapukon-daiti’s shop soon’.
As Pubali predicted, these tempting things soon appeared at Bapukon-daiti’s shop. But he hardly bothered to display them. He gave away a packet of Sargam free with green pea packets. Hasina still tried to peep into the compound beyond the window. But daiti would shoo them off , scolding, ‘Go, go home! Your mothers must be waiting with their bamboo sticks ready.”
When he spoke they sniffed the smell of cigarette. Mixed with it was also an inner distress, a regret, which he tried hard not to show.
“The old man won’t die for a while, his voice tells me.”
When Pubali said that, Hasina stopped midway. Pubali too slowed down. Their innocent exuberance and naughtiness suddenly got shadowed by the fear of a loss. Pubali then craned her neck up and poured the contents of the Saragam packet in her throat. The throat tingled with the sour taste. She finished off the packet at one go and forgot that her tuition teacher was coming to her house.
In the afternoon when she returned home after roaming around the whole day, her mother dashed out. Instead of the bamboo stick in her hand she held the pointed bamboo shola used at her loom.
Pubali did not have a chance.
‘You despicable girl, so you want to go around like a cow without a leash the whole day? How dare you? I have been looking for a teacher for so long and got one at last. But look at her, she is not at home when he comes. You’ll bring shame to the family, I tell you. You are getting worse by the day. Don’t forget you are a girl!”
Pubali was often reminded that she was a girl. It did not bother her any more. But how could she go to meet her friends when her calves bore the signature of her mother’s bamboo shola? So she put the empty packet of Sargam inside the pocket without a chain in her school bag and stayed home.
Rahmat Sir, liked by everybody, came again the next day. Pubali forgot the pain on her calves as she saw him. She removed the magazines, Prantik and Mukuta from the only table in the portico to make space and brought her maths book. She could smell the nice aatar coming out from Sir’s body.
At that moment Pubali remembered about the sanchi trees in their backyard. Sometimes when he was short of money, her father sold off one of them. Hasina had told her that from the tree one could even make aatar. For two days in a week, Rahmat Sir left behind the remnants of the perfume in the portico of Pubali’s house. Once its whiff disappeared, Pubali arranged the magazines on the table again.
Even afterwards, did Pubali, her parents, grandmother and the naughty brother smell the beef curry? Perhaps they did but found no reason to object. Or perhaps they could not recognize where it came from. Or, even if they did, they did not mind. In all likelihood, that smell was accepted as just a simple, day-to-day affair.
When Pubali attained puberty, for the ritual ‘wedding’- shanti biya- according to the local custom, ‘Ammi’, Hasina’s mother, presented her with a long, frilled frock. Hasina was yet to cross the door into puberty. So she was free from the restrictions now put on Pubali.
Those days- when they munched on the fried green peas and roamed around or played kabadi, had now disappeared from Pubali’s adolescent life. She now braided her curly, unmanageable hair. When she went to school, she went a little earlier deliberately so that the gate at the level crossing of the railway track would be shut and she could check on Bapukon daiti’s shop.
The shop was there at the same spot all right. The hut careened a bit to the side due to disrepair. The amlokhi tree next to it lent it a welcome shade. Like grandchildren to old couples.
But many things had changed, unlike Bapukon-daiti’s shop. Pubali and Hasina witnessed many of these changes- names and characteristics, the inability to differentiate between the normal way and yelling while trying to make a point. One Sunday, when Pubali’s family were having a sumptuous lunch with pork curry cooked with bamboo shoot bought from the Naga bazar, ploughman Padmeswar came running to inform them that Bapukon-daiti’s only son Ananta was found murdered. Pubali’s mother left the lunch plate unfinished. The pork curry cooked in the iron wok had lost its taste instantly. The news travelled quickly like a forest fire.
Bapukon-daiti’s father was a well-known personality in this area. He was one of those fighting for India’s freedom. A soldier who did not dream of a land divided between Hindus and Muslims. All these things Pubali and the children heard from the discussions among the elders. The man did not ask for anything after Independence. Disillusioned, he kept on living in the same bamboo cottage. Bapukon-daiti’s anger at his father doubled at the sight of the withered house. One day, he was compelled to question his father- what idealism you are talking about, what’s this country you fought for where one family takes the name of king and reigns over the subjects?
After his father died, Bapukon-daiti built this shed near the railway track and opened his shop. Well, it was apology of a shop selling nothing much- the home brewed rice beer prepared by his mother and pork curry. At first, the villagers passed sarcastic comments at this downfall of the son of a freedom fighter; they criticised him and even abused him verbally. But Bapukon-daiti stuck to his stand. He had sold all the paddy fields they had owned to meet the expenses of treatment of his ailing father. He had to earn some money to keep the home fire burning; his old mother was with him too; did they advise him to starve?
It was his self-defense but underneath was also a simmering resentment. This was his way of defiance against the country- the society- the system. Bapukon-daiti could not take up the gun- could not go shouting slogan on the highway- he did not want to visit office after office in the town to buy a job. So he used to say, ‘Let it be; I’ll stay in the village and protest in my own way’. The children learnt all this when their mothers talked about Bapukon-daiti.
After that incident of the murder, Rahmat Sir stopped coming to teach Pubali. A suppressed nervousness seemed to suck in everything around. Except for the trains that passed by, everything else seemed to stop moving. Pubali could not meet Hasina as before. There was a time when she fought with others wanting to include Hasina in their group while going dancing for Jeng-Bihu. Pubali’s aunt was yet to get married. She took out her box of multicoloured powder and put on their foreheads bright red spots. Below the big red spot she also had put a small black one. Hasina’s bun was rather big with her smooth silky hair. She looked beautiful but Pubali did not feel jealous. Rather she was proud to show off her friend when they went visiting the households in the village - dancing as per custom of Rongali Bihu.
Pubali paused, lost in the long narrative of memory. Memories- so rich and luxurious, but one does not have to pay for them; they come by themselves. They come in a file to wait in the wings and then like a whirlwind, churn with reminiscences in a mind disturbed by the present. These lazy political times cannot stop them from coming.
When Pubali wanted to go to Hasina’s place for celebrating Eid, her mother did not say no. She did not scold her when she took out from the only almirah in the house her ‘Bihu’ frock, still new. As she parted her hair in the middle, Pubali peeped into the hollow of the bamboo pole in the verandah where she had cut a hole and made it her saving bank. Should she take out some money? Her father could read her mind and gave her a ten rupee note. Pubali’s solemn face had brightened instantly. She ran to Bapukon- daiti’s shop with the note in her hand.
If today, just once, she could smell the fried green peas and halwa with cashewnut, she would return to her innocent childhood , something long gone by.
The forecourt of Hasina’s house with their Bougenvillia plants had now Hasnahana flowers blooming. They filled her adolescence with their perfume. Under the starry sky she had returned home walking by the road skirting the railway track after enjoying the Eid feast. But she and Hasina in their ignorance never thought that this it would be the last time they were together thus.
The government had changed- the contour of the people’s groups was changing- their problems, their argument, even the tests of tolerance and patience were changing rapidly.
There was no way to know whether the window to Bapukon-daiti’s shop opened or not. Pubali’s brother Rontu was not a customer of that shop like Pubali and Hasina. For their group, new kinds of packets were arriving. Things that were available in the globalised world. Packets of potato Chips, Kur-kuri, pouches of jam and jelly brightened Putul-da’s shop. The petrol bottles had by now disappeared from there. In their place hung colourful posters offering recharge facilities of mobile phones.
But even then the sound of the afternoon kettle drum had emanated from the village temple, namghar. During exams, Pubali and friends got up at the call of the azan at dawn and at the sound of the evening azan, sat at their study table.
For Pubali, the end of her friendship with Hasina was rooted at Bapukon-daiti’s son’s death. At least, she blamed it for this loss. People were slowly forgetting about the incident. But they did not cross over to the other side of the railway track as before. The path near the railway track stood as a dividing line between Hasina and Pubali. An undefined line that teaches both sides to accept ‘we are different from each other.’ The more that line extended, the more Bapukon-daiti’s shop bent sideways.
At the bend of the road leading to the namghar, a liquor shop came up where people gathered to drink even at daytime. That bright young man who sometimes asked them questions like why the earth was round sitting on a bench in front of Putul-da’s shop, even he had opened a dhaba selling liquor. The only difference was, instead of fried chana, he sold chilli chicken and tandoori roti. Oh, not to forget, on the huge TV screen you could always see figures in vulgar dance movements.
These things were discussed by the women who gathered in their courtyards in the afternoon, helping each other to pick grey hair or nits from their hair. Pubali eavesdropped while cleaning the chimney of the table lamp. From their gossip, she seemed to get the unsavoury smell of roasted legs of ducks.
‘After doing so well in studies, this is what he has brought to the village?” they discussed.
’Didn’t you see that day the youngest son of Pitamabar and that uncouth man, what’s his name—actually we shouldn’t take his name- he ogles at the girls all the time- both of them stood against the headlight of a car and standing there, peed...’
Aunt Geeta did not bother about Pubali’s presence while divulging to her mother all the gossip of the next village. You could call it gossiping about others, or criticism. Nattering about others kept the women happy in the afternoon, enough to keep them away from the TV. But it was also a kind of warning about the future.
The warning was sounded to Pubali too. As to every young girl in the village. Even in the caution, there was a certain smell. That of the body. The odour of the monthly menstruation, and at other times the aroma of Himani cream and perfume. Pubali or Hasina in their days of wild freedom could never imagine that even smell can signal a certain age.
Even then you could see, through the gaps in the compartments of the running train, all those familiar faces- Rudreswar the Brahmin from the Padumoni village looking rather ugly with his contracted nose, compounder Manohar Lal’s expressionless face, the impatient girl with Shilpi bindi on her forehead from the beauty parlour , the tired eyes of old dressmaker Hafiz-kai , the mud covered legs of ploughman Ratneswar and in the middle, there was Ananta, Bapukon-daiti’s son- and his wife Arfeen.
Ananta and Arfeen did not go by the rules. They did not believe in set boundaries. They did not object to any kind of smell. Was this refusal was Ananta’s way of protesting at the prevailing time? A time when mistakes and crime blurred the lines. The namghar that was built following Guru Sankardev’s philosophy of no discrimination among people was now a place where people were talking about castes and religious divides. Together, the people seemed to suddenly get the smell of the beef curry. From the masjid from where the pure call of azan cleansed people’s minds, came out people with their eyes reflecting unsaid words like kafir.
And like this, the days were merging into a blanket of oblivion. In that state of forgetfulness, the bloated dead body of Ananta floating on the Nafuk stream became a symbol of useless protest. That evening, even the train booming across the railway track had not been able to suppress the heart-rending cries. Namghar, masjid, the pundits and maulavis- nobody expected to solve the problem of those screams. Yet they had set the rules - went by them – kept the rules alive.
Eventually as time accepted these rules, one day Hasina and Pubali again faced each other, standing on both sides of the railway track. In their childhood, together, they had learnt to count the number of compartments of the passing trains. But their adolescence taught them to count the rings in the boundary line of resentment and revenge.
When the gate at the level crossing lifted, both Hasina and Pubali tried to move from their designated places. They again wanted to smell each other. And question the arrogant rules. They understood why, when the sound of the evening azan drifted out from the masjid, a recorded reading of the Gita-paath was played with a loud volume in the namghar.
Yet, nobody could hide the smell of the beef curry. They could not forget either the taste of the pork curry at Bapukon-daiti’s shop. And thus, Pubali and Hasina were approaching a debate on ‘it was not there before.’
They advanced towards each other and met again across the railway line- where there were explanations galore about the minority, the cow thieves was a daily topic, the story of Deendayal Upadhyaya like Gayatri mantra, and the increasing divide among people was the TRP of the media. The scene on the other side seen through the gaps in the train compartments seemed to be same, the dupatta on the girl’s shoulders slipped again and again, but people had humps on their backs burdened with intolerance.
Pubali and Hasina had taken deep breaths. The smell of beef or pork was not there in their breathing. That smell had lost its individual identity forcibly layered with a tinge of saffron. That breath was on sale, the price measured on the scale of conscience and idealism. That smell was pierced, again and again, by shards of glass made of differences and dividing lines. We had forgotten what our names were– farmer, labourer, opposition leader, lover, common man, aam admi, but we knew that the smell clung to our bodies nonetheless.
We could not return to ‘before’ from its clutch.
Thursday, 19 January 2023
Melting Heart
Original story by Juri Baruah
Translated by Mahesh Deka
Rahmat Ali offered me a plateful of sweets – m uri laddoos (balls of puffed rice stuck together with sticky jaggery). As I leaned forward to pick up the cup of tea from the table, my eyes strayed to land on a few old issues of the Assamese magazine, Prantik, lying underneath, along with a bunch of letters bearing the letterhead of the local branch of the Asom Sahitya Sabha (A literary body of Assam). Those letters too seemed dated and quite old. The wall in front was held together by wooden battens and a number of pictures were seen hanging on it. There was an old black and white photograph of the iconic Assamese singer Bhupen Hazarika, singing with his hands on a harmonium, a nicely framed map of Assam, chain-stitched on a piece of cloth and close to that was a framed photograph of Mecca. A plastic flower vase, lustreless with age, was standing on a table in the corner. The glass panes on the book case were broken and one could see through them a collection of books – Malik’s novels, the complete works of Borgohain, a couple of booklets on Assamese spelling and so on.
While I was thus busy gazing at various articles in the room, Rahmat Ali kept his eyes fixed on the distant horizon through the open window. He maintained a deadpan face and remained silent. And I too had nothing to ask.
I was biting into the crisp laddoo and the crunching sound shattered the stillness of the room. It shattered not just the stillness of the room but provided a pretext for a number of unasked questions. Phantoms of dormant fear come rushing into the room from the world outside.
“I’ve sold the TV. How long can one keep watching all that muck? My sons keep asking me to come over to Guwahati. But, the spirit isn’t willing. The room you’re sitting in is in India. The other room is in Bangladesh,” Rahmat Ali said with a wry smile. Was it possible that even a smile can be so sad? Or so challenging? It seemed even capable of cocking a snook at all that treachery.
The sticky jaggery from the laddoos got stuck on my fingertips. Rahmat Ali’s eyes were still fixed on the barbed wire fencing seen in the distance through the open window.
“Your house with its compound looks as if it has been there for ages,” I was on the verge of saying but held myself.
Who knows, Rahmat Ali might get irritated and blurt in anger – “Aren’t we original inhabitants of this country”?
No, Rahmat Ali will not ask any such question. There is still time for that. Everybody is asking questions – the common man is asking questions to the grass root level leaders, the grass root level functionaries are in turn posing questions to the top leaders and the top-level leaders are hurling questions at ‘chaiwala’. Doesn’t Rahmat Ali want to question anybody? About the barbed wire fences, about the commotion, about the songs of Bhupen Hazarika, or about the tea and the rasgollah consumed after a meeting of the local branch of Sahitya Sabha? Doesn’t Rahmat Ali want to ask a single question to anybody?
Rahmat Ali just tells me one sentence before I am about to leave – “If you have any problem regarding food in the guest house, come to our place without any hesitation.”
After that, I have never got in touch with Rahmat Ali again till date. Maybe, he too has forgotten me. Maybe, by now, his house has already been uprooted from the newly demarcated boundaries. Does his new house still boast of the black and white photograph of Bhupen Hazarika? Does his new house still boast of the map of Assam which his mother had stitched (chain stitch) and which used to hang near the photo of Mecca? Does his new drawing room boast of a window from where one can view the barbed wire fences of the border? His memories might have got frozen. Maybe he can’t face the prospect of reviving those memories and has, therefore, kept a TV in his drawing room so that the jarring contents of today’s TV can help those dormant memories remain undisturbed. Surfing channels with the help of the TV remote, he can only hear commotion…Journalists repeating meaningless sentences at the top of their voices…Torchlight processions, blobs of fire advancing haltingly on top of bamboo torches. Behind those long processions one can hear muffled voices, sounding like the hissing of snakes… Refugees, Miyans, Muslims of East Bengal origin.
I too had switched off the TV. Even after that, the erratic blobs of fire from the torches raged on for a long time, enveloped by a babble of incoherent words, and the trail of smoke kept advancing ceaselessly towards the distant horizon.
Fire, by nature, is inherently inconsistent and erratic but its light serves as a beacon. The reach of light is immense and unwavering. Man has been imparting this lesson to each other down ages and fire has been the only tool that helps an errant individual to come out of the path into which he has strayed and look at himself critically in its stark, unforgiving light. Even after grasping the inherent characteristics of fire, Men haven’t learnt a lesson from it – that beyond its irregular outlines, with flames leaping every which way, a fire always burns with an essential consistency. What keeps changing is the amount of heat it emits.
This is what I wanted to tell to Rahmat Ali that day all those years ago. I had a feeling that I failed to explain even this simple truth to him that day as I accepted the jug of water he offered me to wash away the stickiness of the muri laddoo from my hands. That was how I consoled myself that night while sitting in the huge room of the guest house, as the matchstick I struck with shivering hands was extinguished by a gust of wind blowing through the room’s long window.
A few people had come out of the serpentine queue to go back where they came from – they were totally at sea about this whole thing called ‘Legacy Data’. They were all heading towards Rahmat Ali’s house. Rahmat Ali heard them out. He also tried giving some solutions but refrained from becoming their saviour. He was certain that nobody in this country would accept these women as one of their own. They had left their fathers’ home ages ago. The documents of their paternal home will not come to their rescue. Does a woman have any legacy data in her husband’s house? “My husband belongs to this nation. Will this country not be mine?” Even after hearing this, Rahmat Ali did not make any comment. Though he remained silent, he knew it very well that the country does not protect the interests of the labourer but only stands for the rights of the ruler. These people consider every place where they settle for the time being, to be their country. They have been living in the char areas throughout their lives and do not have any idea about the concept of a nation or how big can a nation be. On noticing me waiting in front of the gate, Rahmat Ali beckoned me in with a nod of his head. I saw a lot of women in dirty, dust-encrusted saris just vanishing without a trace down the dusty road their identity becoming one with the dust on the road. These toil-hardened laborious women get shattered at the very thought – “Husbands are from this country, wives are not”.
That day Rahmat Ali mentioned Mankachar. Talked about Mir Jumla’s kala-azar. The burial site of Mir Jumla is famous in Mankachar as Mir Jumla’s tomb.
Names of only two types of men survive within the annals of history –the hero and the villain. Just as history remembers Mir Jumla as a villain, do people living in distant parts remember Mankachar too? This thought repeatedly comes to Rahmat Ali’s mind. Every day he looks at the wall where the map of Assam, which his mother had infused life into with her beautiful chain stitch, hangs like an enchanted charm protecting the memory of bygone days.
I too had continued looking for fire –for the fire of torches on an oarsman’s hands as he tries to steer his boat away from the traps of treacherous pools of still water; or the sparkling crimson flames of burning kohua grass floating up into one’s vision from some drifting sand-bar in the river; or the fire that gets extinguished within the malnourished bosom of a toiling woman labourer whose eyes burn with the ferocity of the fire seen in the leaping flames under the pan in the oven.
In Rahmat Ali’s eyes, however, I don’t see any trace of the fire I was looking for. His eyes are cool and placid like the flowers on a winter morning catching the first rays of winter sun piercing feebly through the thick veil of fog hanging over the river.
“The day I was born, this whole area was under flood. The day my eldest son was born, a curfew was clamped. On top of it, many stories of Partition were spreading through word of mouth. My grandma too had a few stories of her own, passed on to us as part of family saga. Our father also narrated a few, as warnings to us, for the sake of our security. Rahmat Ali would then pause for a while and would look back on those days, now part of the not-too-distant past. Days are not just the history of heroes and villains. Those days are replete with so many untold stories remaining hidden within their folds. History always disregards the untold, ignoring them with disdain as unfit for record. Everyone of those living on the chars– those transient sand-bars on the river– their futile travels back and forth, carrying their IDs carefully wrapped in plastic bags, have succeeded only in raising clouds of dust on the dusty trails; transient testimony to their predicament.
“During my father’s funeral procession, I suddenly realised that so many questions had remained unasked while he was still alive. During that time, the borders were open. The chars too were fleeting, frequently shifting locations. The government of the time also hardly attached any significance to the fact the line of demarcation between the two countries lay between the ever-shifting chars, those innumerable sand-bars whose locations within the river keep changing from year to year, sometimes even from day to day. The people who had settled on those chars were also blissfully unaware of this. In some char areas, both the dates, October 2, the birthday of Gandhiji and March 17, the birthday of Shekh Mujibur Rahman, are observed with equal solemnity. People talk admiringly about both Gandhi and Sheikh Mujibur. Some of those chars would one day get submerged within the river only to resurface sometime later in another location close by.
Rahmat Ali looked sharply towards me. I got a jolt. His gaze was sharp and clear. It was no longer hesitant or apologetic like his smile. It was intense, much more intense than before.
“Even during those days, the Country wanted to know and posed a question to our father – ‘Tell us, which side you want to make yours.’ Huge stretches of our land had already become a part of Bangladesh. My father, while looking wistfully at lost land, had told us one day – ‘We stayed with Gandhi. Gandhi never bothered about anybody’s religion.’”
That evening, Rahmat Ali was not emotional at all. As he was reliving his past and narrating it in his matter of fact tone, his words were raising visions of the future in my mind. In an effort to convince himself he was muttering, more to himself than to anyone else,–“But, everybody is not Gandhi. They can’t be. Who cares for Gandhi today, anyway? When the people here started developing a change of heart, nobody knew what spiked fences were. The huge floodlights had not got the better of night’s darkness. People never wanted Bengali-medium schools; they rooted only for Assamese-medium.”
Rahmat Ali did not want to hear any concluding comment from me. He got up from the reclining chair on the verandah. The dents left by the contours of his body were still visible, pressed on the chair’s cushion. They reminded me somehow of the illusory sense of falling flat on one’s face that comes to the mind whenever one sees his own shadow lying headlong over the ground. The rest of the story has been narrated in history, we try to define that part as regional, controversial and border-related and justify holding on to our torches. Generation after generation has witnessed how the fire has turned into smoke and got blended with the air and they have woven a myth around that black smoke, calling it symbolic of the anger, the resentment and the voices of revolt. Rahmat Ali did not remind me of all these. Rahmat Ali, after all, is not a story that he would keep justifying his existence on the basis of words and events.
Even after that Mankachar could not escape the tyranny of the border. The Meghalaya border moved Mankachar even further away from Assam. “Mankachar inched closer to a foreign land, got alienated from its own people”. These words of Rahmat Ali kept ringing in my ears ever afterwards.
Time is changing the context of these issues according to its own needs. Even after that, I failed to find words with which I could assure Rahmat Ali. Explanation can only give self-satisfaction to a person. There is nothing like wrong or right about an explanation. It only gives, relatively speaking, a sense of justification for the stand one takes at a given point of time. Rahmat Ali is just a witness to this series of explanations, not an enabler who would hand out solutions.
As the fire engulfed one after the other, this town with its arrogance, and its alleys and bye-lanes suffering from a sense of inferiority on getting detached from the town’s central architectural splendour, it seemed that this town too was emphasising in its own way the same border issues all over again. The same issues that Rahmat Ali had raised all those years ago. As I was taking photographs of the faces lit up by the torchlight procession, I remembered Rahmat Ali once more.
“Is Rahmat Ali still pressing the TV remote or not!” Prabhat blurted out somewhat dramatically, while poking the fire in front of us. Prabhat was not a witness to the time that Rahmat Ali, with his body leaning against the barbed-wire fence, had to go through. Nobody, neither I nor Prabhat nor anybody else for that matter, has the patience of a Rahmat Ali to keep listening to repeated narrations of events from the past while following at the same time the present course of events. Maybe that is the reason we are deluding ourselves with the presumption that the heat from the burning fire is the precursor of the events which will unfold in the future.
After deluding myself like this, I wanted to meet Rahmat Ali one more time. If I meet Rahmat Ali again, would he still offer me muri laddoos, I wondered. Rahmat Ali had told me about people who were staying in a ‘nation’ but were still ‘nation-less’. Rahmat Ali was a practical person. He was not among those heroes who changed colours like a chameleon – patriots at times and advocates of religious bigotry in the name of patriotism at others.
Prabhat was totally engrossed in the work of splitting the bamboos and making thin strips out of them. Whenever necessary, he scraped and trimmed the ragged edges to smoothen the strips. The trimmer the strips, the better they grip the soil. After tying a black flag to one of the bamboo strips, Prabhat says – “This is what will keep flying from now, is that understood?”
Like Prabhat, I too was not a witness to the moment when events had first started unfolding nor did any of us wait till the end. Though we had read poems on ‘patriotism’, in Grade VI none of us understood its inherent meaning. Our Assamese teacher appeared more comfortable spending time in the office of a Regional Party than explaining to us what ‘patriotism’ really meant. Sometimes, he would tell us about the just concluded Agitation which had continued for a long time. Sometimes he would talk about the human chain. Apart from these, I and Prabhat never heard our teacher talking about the country or its people. Once, while urinating on the wall of his huge building that he had built in his capacity as a high school teacher, I and Prabhat got caught virtually red-handed. He had switched on the light of his balcony and had shouted – “Who are there?”
Prabhat suddenly got bit by the journalism bug. He immediately replied, “We are journalists”.
“Oh, Okay. It’s alright.”
After zipping up his trousers, Prabhat looked at me and said, “It is these rascals who had formed those human chains”!
The stain which our urine left behind on our teacher’s wall that night reminded us about many other stains. Maybe, Prabhat too is reminiscing today like me and recalling those incidents. I thought of Rahmat Ali too. A lot of events which are best forgotten also came to my mind, events which Prabhat’s widowed sister keeps close to her chest at all times and regurgitates once in a while when she sits in her backyard going through the motions of cleaning the blackened utensils. She would then recall how her husband had become a martyr on the cause of the organisation.
Prabhat threw the bamboo scrapings into the fire. But how long could the thin scrapings last before the fire consumed them?