উপনিৱেশকতাবাদৰ এক চৰিত্ৰ হৈছে ইয়াৰ জৰিয়তে প্ৰাকৃতিক সম্পদবোৰো এক মুষ্টিমেয় শ্ৰেণীৰ হাতত সীমাৱদ্ধ হৈ পৰে। শেহতীয়াকৈ আমাৰ দেশতো এনে এক আৰৱপতি শ্ৰেণীৰ আধিপত্য তুংগত উঠিছে যে দেশৰ ২২৮ মিলিয়ন দৰিদ্ৰ লোকৰ সমুখত তেওঁলোক চূড়ান্ত শক্তিশালী। তেওঁলোকৰ নামেই 'দ্যা আম্বানি' । ইচ্ছা কৰিলেই তেওঁলোকৰ বাবে জামনগৰৰ সামৰিক এয়াৰপৰ্টকো এটা পৰ্যায়ৰ বাবে ঘোষণা কৰা হয় আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় হিচাবে। মিনিটে মিনিটে সামাজিক মাধ্যমত অনন্ত আম্বানীৰ বিয়াৰ পূৰ্ব আয়োজনৰ সকলো তথ্যই ৰাইজে পাই থাকে। দেশৰ প্ৰায় সকলোবোৰ নিউজ চেনেলতে অনন্ত আম্বানীৰ ইণ্টাৰভিউ বাজে । হাতী উদ্ধাৰ চেণ্টাৰৰ পৰা দিয়া তেনে এটা ইণ্টাৰভিউত অনন্ত আম্বানীয়ে বিৱৰণ দিয়ে কিয়, কেনেকৈ দাঁতবিহীন হাতীবোৰৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হৈছে খিচিৰি। দেখাত অতি মানৱদৰদী কাৰবাৰ। গ্ৰেণ্ড চেলিব্ৰেচন। আৰ্তজনৰ সমুখত পৰিৱেশন কৰে 'অন্ন সেৱা'। ইমানবোৰ আয়োজনৰ প্ৰয়োজন কিয় ? কাৰণ আৰৱপতি, প্ৰভাৱশালী শ্ৰেণীটোৰ বাবে কেৱল ক্ষমতাত থকাটোৱে, বিলাসী হোৱাটোৱে শেষ কথা নহয়। সেই ক্ষমতাক জনতাই মান্যতা প্ৰদান কৰিব পৰাকৈ এক ৰাজকীয়, সম্ভ্ৰান্ত, ঐতিহ্যৰ বুনিয়াদ ৰচনা কৰাটোৱো দৰকাৰ; যাতে তেনে শ্ৰেণীৰ আধিপত্যবাদী স্থান দীৰ্ঘম্যাদী হয়। ইয়াৰ অন্তৰালত একধৰণৰ ৰাজনীতি আছে। আধিপত্যবাদীৰ ঐতিহ্য দীঘলীয়া হ'লেহে তেওঁলোকে পৰিৱেশন কৰাবোৰক জনতাই বিশ্বাস কৰিবলৈ লয় আৰু সমাজৰ অন্য সত্যবোৰ তাৰ সমুখত হৈ পৰে একেবাৰে সাধাৰণ। এখন গণতান্ত্ৰিক দেশত এই ছবি জনতাৰ বাবে অনাগত অনিশ্চিত ভৱিষ্যতৰ এক ইংগিত।
সংলাপেৰে ৰাজনীতি চলিলেও, অৰ্থনীতি নচলে
উপনিৱেশিক ইংৰাজ শাসনৰ বিদায়ৰ পিছত দেশৰ অৰ্থনৈতিক ধাৰাক সমাজবাদী চিন্তাৰে আৰম্ভ কৰা হৈছিল। ইয়াৰ গুৰি ধৰিছিল ভাৰতৰ প্ৰথম প্ৰধানমন্ত্ৰী জৱাহৰলাল নেহৰুৱে । ১৯২৯ চনৰ পৰা বিশ্বব্যাপী আৰম্ভ হোৱা মন্দাৱস্থা , ঔপনিৱেশিকতাৰ ফলত জনম হোৱা দৰিদ্ৰতা, ঔদ্যোগীকৰণৰ অভাৱ আৰু দুৰ্ভিক্ষ - এই আটাইবোৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ সমুখত সমাজবাদী ধাৰণাই আছিল সেই সময়ছোৱাৰ একমাত্ৰ সম্বল । উক্ত সময়ছোৱাত উদ্যোগপতিসকলৰ মাজতো সমাজবাদী চিন্তাধাৰা জনপ্ৰিয় আছিল । ১৯৮০ চনত সোঁপন্থী ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি প্ৰতিষ্ঠা হোৱাৰ সময়তো ইয়াৰ সংবিধানে উল্লেখ কৰিছিল “সমাজবাদৰ নীতি” ৰ কথা। তাৰোপৰি বলিউডৰ চিনেমাতো খলনায়ক হিচাপে চিনাক্ত কৰা হৈছিল পুঁজিবাদীক আৰু হিৰো হিচাপে পৰিচিত হৈছিল শ্ৰমিক শ্ৰেণীৰ প্ৰতিনিধি। 'নমক হাৰাম', 'দীৱাৰ', 'কালা পত্থৰ' আদিত অমিতাভ বচ্চন, শশী কাপুৰৰ সেই সংলাপবোৰ কোনে পাহৰিব পাৰে !
কিন্তু সংলাপেৰে ৰাজনীতি চলিলেও, অৰ্থনীতি নচলে।
১৯৭০ চনৰ শেষৰ ফালে ৰাজহুৱা বিনিয়োগ হ্ৰাস পোৱাৰ লগে লগে সমাজবাদী ধাৰণাৰ জনপ্ৰিয়তা শিথিল হ'বলৈ ধৰে। তাৰ বিপৰীতে আশী আৰু নব্বৈৰ দশকত ভাৰতে “ব্যক্তিগত খণ্ডৰ সম্প্ৰসাৰণ আৰু আধুনিকীকৰণ”ৰ ওপৰত কঠোৰ মনোনিৱেশ কৰে।ইয়াৰ প্ৰতিক্ৰিয়া হিচাপে 'নতুন পুঁজিপতি' শীৰ্ষক নতুন একোটা উদ্যোগিক শ্ৰেণীৰ জন্ম হয় যি নিৰ্বাচিত ৰাজনীতিবিদসকলৰ সৈতে ঘনিষ্ঠতাৰে কাম কৰিবলৈ ধৰে। এয়াই ক্ৰ’নি পুঁজিবাদৰ আত্মপ্ৰকাশ।
২০১৪ চনত ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ তেতিয়াৰ গৱৰ্ণৰ ৰঘুৰাম ৰাজনে এই প্ৰসংগত এক উল্লেখযোগ্য মন্তব্য কৰিছিল-
" দৰিদ্ৰ জনতাৰ পৃষ্ঠপোষকতা কৰিবলৈ এজন ধূৰ্ত ৰাজনীতিবিদক প্ৰয়োজন হয় উদ্যোগপতিৰ ধনৰ। দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত উদ্যোগপতিক সস্তাতে ৰাজহুৱা সম্পদ আৰু ঠিকা লাভ কৰিবলৈ আকৌ সেই ধূৰ্ত ৰাজনীতিবিদজনৰ সমৰ্থনৰ প্ৰয়োজন। সেইদৰে ৰাজনীতিবিদজনক দৰিদ্ৰ আৰু অভাৱগ্ৰস্তৰ ভোটৰ প্ৰয়োজন। এই নিৰ্ভৰশীলতাৰ অংক একধৰণৰ চক্ৰত এনেকৈ বান্ধ খাই থাকে যে ইয়াৰ ফলত আটাইতকৈ ক্ষতিগ্ৰস্ত হয় সাধাৰণ জনতা আৰু ক্ষমতা তথা পুঁজিৰে লাভান্বিত হয় ৰাজনীতিবিদ আৰু উদ্যোগপতি।"
এই প্ৰক্ৰিয়া ইমান ঊৰ্ধগামী হ'বলৈ ধৰে যে আজিৰ তাৰিখত দেশৰ এটা মুষ্টিমেয় শ্ৰেণীৰ আধিপত্যত দেশৰ মুঠ সম্পদৰ আধাতকৈও অধিক সম্পদৰ ক্ষমতা কেন্দ্ৰীভূত হৈ আছে। তাৰেই বহিঃপ্ৰকাশ জামনগৰলৈ অসমৰ পৰা এম্বুলেন্সত লৈ যোৱা হাতীৰ সেই হৃদয়বিদাৰক ফটো। উন্নত চিকিৎসাৰ নামত নিজৰ ঘৰ, পৰিস্থিতিতন্ত্ৰৰ পৰা গুজৰাটলৈ সৰবৰাহ হোৱা হাতীয়ে আমাৰ সমুখত বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণৰ এক জটিল ছবি পোহৰলৈ আনিছে।
হাতীৰ সৰবৰাহ, ব্যক্তিগত চিৰিয়াখানা, ব্যক্তিগত সম্পদ
গুজৰাটৰ জামনগৰ শোধনাগাৰ কমপ্লেক্সৰ সেউজ বেল্টৰ ভিতৰত ৩,০০০ একৰ ভূমিক সামৰি আম্বানী গ্ৰূপে নাম দিয়ে বনতাৰা আৰু ইয়াতে আৰম্ভ কৰে হাতী উদ্ধাৰ চেণ্টাৰ। ই পৰিচালিত হয় ৰাধা কৃষ্ণ মন্দিৰ হাতী কল্যাণ ন্যাস নামৰ এটা ট্ৰাষ্টৰ দ্বাৰা। মিডিয়াই অৱশ্যেই বনতাৰাক প্ৰক্ষেপ কৰে আম্বানীৰ নুমলীয়া পুত্ৰ অনন্ত আম্বানীৰ জীৱ জন্তুৰ প্ৰতি থকা সহানুভূতিৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে। ২০২৪ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহৰ শেষ সপ্তাহত অনন্ত আম্বানীয়ে দাবী কৰিছিল যে ৰাধা কৃষ্ণ মন্দিৰ হাতী কল্যাণ ন্যাসত এতিয়া ২০০ৰো অধিক হাতীক উদ্ধাৰ কৰি সুৰক্ষিত কৰা হৈছে। উল্লেখযোগ্য যে এই হাতীবোৰৰ অধিকাংশই অৰুণাচল প্ৰদেশ, অসম আৰু ত্ৰিপুৰাৰ পৰা উক্ত ট্ৰাষ্টৰ অধীনলৈ নিয়া হৈছে বুলি সংবাদ মাধ্যমত ইতিমধ্যে প্ৰকাশ পাইছে।
অতি পৰিতাপৰ বিষয় যে, ২০২১ চনত বন্যপ্ৰাণী (সুৰক্ষা) আইন সংশোধনে এনেধৰণৰ ব্যক্তিগত চিৰিয়াখানা সৃষ্টিৰ অনুমতি সুলভ কৰাৰ লগতে হাতীৰ দৰে বিলুপ্তপ্ৰায় বন্য প্ৰজাতি ধৰা আৰু পৰিৱহণ কৰাৰ বাট মুকলি কৰে। লেখক আৰু পৰিৱেশ সংৰক্ষণবিদ প্ৰেৰণা সিং বিন্দ্ৰাই এই ক্ষেত্ৰত কয় যে উক্ত আইনখনে পূৰ্বে সংৰক্ষিত প্ৰজাতিৰ বাণিজ্যিক লেনদেনৰ অনুমতি স্পষ্টভাৱে অস্বীকাৰ কৰিছিল। কিন্তু এতিয়া সংশোধনীৰ জৰিয়তে “জীৱিত বন্দী হাতীক নিষেধাজ্ঞাৰ পৰা বাদ দিয়া হৈছে, যাৰ ফলত হাতীৰ বাণিজ্যিক বিক্ৰী আৰু ক্ৰয়ৰ ন ন সুৰুঙাৰ জন্ম হৈছে।। আনকি হাতী ব্যৱসায়িক সামগ্ৰী হিচাপেহে পৰিগণিত হৈছে ।"
এতিয়া প্ৰশ্ন হয়, উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চলৰ দৰে উপযুক্ত পৰিস্থিতি তন্ত্ৰৰ পৰা এই হাতীবোৰক পশ্চিম গুজৰাটৰ দৰে শুকান, ঔদ্যোগিক বেল্টলৈ নি উদ্ধাৰ কৰা বুলি উত্থাপন কৰা দাবী কিমান দূৰলৈ যুক্তিসংগত? ইতিহাসবিদ ৰামচন্দ্ৰ গুহাই এইক্ষেত্ৰত কেইটামান গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে । তেওঁ সুধিছে, হাতী সংৰক্ষণৰ বাবে এই সমান্তৰাল নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা কিয় সৃষ্টি কৰা হ'ল? নিজে বিচৰা ধৰণৰ প্ৰাকৃতিক বাসস্থানত বসবাস কৰিবলৈ সুবিধা কৰি দিয়াৰ বিপৰীতে আৰু ৰাজ্যৰ বন বিভাগৰ সৈতে সমিলমিলেৰে কাম কৰাৰ পৰিৱৰ্তে ব্যক্তিগত চিৰিয়াখানা নিৰ্মাণ কিমান প্ৰাসংগিক? নে ই অৰ্থনৈতিক ভাৱে চূড়ান্ত শক্তিশালী শ্ৰেণীটোৰ এক মাত্ৰ বিলাস ? নে সঁচাকৈয়ে উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চলত, অসমত পশু চিকিৎসা সেৱাৰ অৱস্থা অনুন্নত? গজৰাজৰ বিদায় মূহুৰ্তৰ ছবিয়ে এনে বহু প্ৰশ্ন মনলৈ আনিছে , যিবোৰ দিনে দিনে আগতকৈও প্ৰাসংগিক হ'বলৈ ধৰিছে ।
