তাই যিমান পাৰে চেষ্টা কৰিলে জালনাৰ সৰু সৰু বিন্ধাবোৰেৰে সিপাৰত ৰৈ থকা আগন্তুকক চিনাৰ। ওহো ভালকৈ মনিব নোৱাৰি। তেখেতৰ মুখত মাস্ক।
আগন্তুকেও জালনাৰ ইপাৰৰ পৰা তাইৰ মুখখন স্পষ্টকৈ দেখা নাপালে। তেওঁ মাস্কখন খুলিলে আৰু ক'লে-
তুমি হয়তো মোক নিচিনিবা। কলেজৰ পৰা দায়িত্ব দিয়া হৈছে মোক। কৰ্টে তোমাক পৰীক্ষাত বহাৰ অনুমতি দিছে। কিন্তু ইয়াৰ পৰাই।
তাৰপাছত খন্তেক নিৰৱতা। এনে নিৰৱতাৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিব পাৰিব বুলিয়েই তাকেই ইয়ালৈ পঠোৱা হৈছে।
- মই কিতাপবোৰ আনিছো। তোমাৰ নোটছো আছে। পৰীক্ষা থকাকেইদিন নিদিষ্ট সময়ত ইয়ালৈ আহিম। তুমি মাত্ৰ এইকেইদিন পঢ়া।
শেষৰ কথাষাৰ কওঁতে তাৰ মাতষাৰ সৰু হৈ গ'ল। সি ধৰিব পাৰিছে এই ঠাইত এনে কথা পতাৰ পৰিৱেশ নাই। কিন্তু এজনী বিশ বছৰীয়া ছাত্ৰীৰ সৈতে জেলৰ পৰিৱেশত হোৱা মুখামুখিত কেনে কথা পাতিব সেই সম্পৰ্কীয় আগতীয়া স্ক্ৰিপ্ট তাৰ ওচৰত নাই। এইবাৰ সি জালনাৰ আৰু অলপ কাষ চাপি আহিল। সিপাৰে তাইও ।
- এই যে জালনাখন, এইখন মনত উপজিবলৈ নিদিবা।
সি উচ্ছাসেৰে ক'লে। বিনিময়ত তাই একো কোৱাৰ সুযোগ নাপালে। 'টাইম শেষ হৈছে' -কনষ্টেবলৰ গলগলীয়া কণ্ঠই জালনাখন কঁপাই যাওঁতে প্ৰতীকে ধৰিব পাৰিলে তাই আচলতে তালৈ ঘূৰি চালে। এবাৰ? অ' এবাৰেই। কিন্তু অচিনাকিৰ দৰে নহয়। উদ্দেশ্যবিহীন ভাৱে নহয়। সিহঁতৰ মাজৰ এই বেৰা অস্পষ্ট হোৱাৰ বাবে নহয়। বৰঞ্চ কিবা এক আশ্বাসতহে তাই ঘূৰি চালে তালৈ। চহৰখনৰ মূল কেন্দ্ৰত থকা পুৰণি, একমাত্ৰ কলেজখনত নতুনকৈ যোগদান কৰা ইতিহাসৰ প্ৰবক্তা প্ৰতীক বৰুৱালৈ।
সৌ সিদিনালৈকে এই ছোৱালীজনীক প্ৰতীকে চিনি নাপায়। চিনি নাপায় চাগৈ তাইক কলেজৰ বহুতো ছাত্ৰ ছাত্ৰীয়ে। চিনি নাপায় হয়তো তাইৰ নিজৰে বিভাগৰ বহুতো শিক্ষাৰ্থীয়ে। তাইৰ বিভাগৰ বাহিৰে আন বিভাগৰ অধ্যাপক অধ্যাপিকাই তাইক চিনাৰ প্ৰশ্নই নুঠে। বৰ চকুত পৰাকৈ তাইক কোনেও চিনাই নাই তেতিয়ালৈকে। কোনো কোনোৱে ক'লে বৰ নিমাখিত ছোৱালী। এই বয়সৰ ল'ৰা-ছোৱালীৰ মনত থৌকি-বাথৌ কৰা আনন্দ তাইৰ মুখত চিনা টান। ক্লাছৰ পৰা লেব, লেবৰ পৰা লাইব্ৰেৰী - ইয়াৰ মাজতেই থাকে। ঘৰ চহৰখনৰ নাতিদূৰৈত থকা নদীৰ সুঁতিটোৰ সিপাৰে। সেয়ে প্ৰাইভেট হোষ্টেলেই অস্থায়ী ঠিকনা।
তাৰপৰাও এতিয়া উলিয়াই দিয়া হৈছে। বাহিৰ কৰি দিয়া হৈছে তাইৰ কাপোৰ আৰু কিতাপ থকা বেগ দুটা। দুয়োটা বেগেই আৰক্ষীয়ে নিৰীক্ষণ কৰিছে থানাত তন্ন তন্নকৈ। আৰক্ষীৰ ভাষ্য কাপোৰবোৰ অলাগতিয়াল। কিন্তু কিতাপবোৰ হেনো সন্দেহজনক।
কি আছে কিতাপৰ বেগটোত? সব কবিতাৰ কিতাপ। কবিতাৰ? অ' কবিতা। কাৰ কবিতা? হীৰু দাৰ কবিতা, নীলমণি ফুকনৰ কবিতা, সমীৰ তাঁতীৰ কবিতা, নীলিম কুমাৰৰ কবিতা। আৰু?
আৰু কি?
এইবোৰ পঢ়ি পঢ়ি মগজু নষ্ট। কবিতা পঢ়াৰ বাবেই আৰু কোনোবা গ্ৰেপ্তাৰ হয় নেকি?
আৰে ভাই, কবিতা পঢ়াৰ বাবে গ্ৰেপ্তাৰ হোৱা নাই। লিখাৰ বাবেহে হৈছে। এই ফুলকুমলীয়া ছোৱালীয়ে আকৌ হেনো দেশপ্ৰেমৰ কবিতা লিখে ! লিখে হেনো বিদ্ৰোহ কৰাৰ কথাও !
ক'ত লিখে?
আৰুনো ক'ত লিখিব। সামাজিক মাধ্যমত লিখিছে। হাতে হাতে ম'বাইল, ইণ্টাৰনেট। সব ৰসাতলে গৈছে।
জেলৰ পৰা ওলাই আহি যিজোপা গছৰ ছাঁত ৰৈ প্ৰতীকে জ্বলাব খুজিছিল এটা চিগাৰেট, তাৰেই তলত দুই কনষ্টেবলৰ কথোপকথন শুনি সি ৰৈ গ'ল।
যিদৰে বহু বছৰৰ আগতে সি ৰৈ গৈছিল বিশ্ববিদ্যালয়ৰ মূল গেটত। ৰুদ্ৰক দেখি। অ' সেই ৰুদ্ৰই। সকলো নিয়ম ভাঙিবলৈ সদায়ে উদ্বাউল হৈ থকা ৰুদ্ৰ।
হাতত হাত কেৰিয়া, আউল বাউল চুলি, জধলা চোলা, কোটৰত সোমোৱা চকু লৈ সি পৰীক্ষাত বহিবলৈ আহিল। পুলিচ ভানত উঠি। ভাগ্য ভাল বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কেম্পাছতে পৰীক্ষাত বহাৰ অনুমতি পালে।
ওহো ৰুদ্ৰই কবিতা লিখা নাছিল। পঢ়িছিল যদিও লিখা যে নাছিল সেয়া খাটাঙ । দেশপ্ৰেমিক বুলিও নিজক জহোৱা নাছিল। কোনোবো ছোৱালীক সি প্ৰেম নিবেদন কৰিছিল জানো? মনত নাই । তথাপিও সি আছিল প্ৰেমিক। এই দুনিয়াৰ সকলো বান্ধোনৰ পৰা মুকলি প্ৰেমিক।
সেই ৰাতি বিশ্ববিদ্যালয় মেট্ৰ ষ্টেচনৰ গেটৰ পৰা অহা ফোনটো পায়ে প্ৰতীক হাজিৰ হ'লগৈ থানাত। লক আপত ৰুদ্ৰ। দেখাত খঙাল । লক আপৰ ভিতৰৰ পৰাও সি গালি পাৰি আছে - পুলিচক। মাজে মাজে ষ্টেতক। ইণ্ডিয়ান ষ্টেতক।
-পৰিস্থিতি ইমানলৈ নগ'লহেঁতেন যদিহে ৰাস্তাত পুলিচে ধৰোতেই চ'ৰি ক'লহেঁতেন। আৰু এতিয়া এইবোৰ কি বকি আছ?
-কিয় ক'ম মই চ'ৰি ? গোটেই নৰ্থ ইষ্ট জংগলী বুলি গালি দি আছিল পুলিচে আৰু কোবাই আছিল ল'ৰা দুটাক।
-আৰে তোকতো গালি দিয়া নাছিল, দিছিল চাগৈ কাৰোবাক। তই মাজত গৈ কিয় সোমাব লাগে?
-গাত নালাগিব?
-তোৰ সব কথাই কিয় গাত লাগে ? এইবোৰ কৰিবলৈ ঘৰৰ মানুহে ইয়ালৈ পঠোৱা নাছিল তোক।
ৰুদ্ৰইও জানে এইবোৰ কৰিবলৈ সি ইয়ালৈ অহা নাই। কিন্তু ইয়াত সি বিভ্ৰান্ত। কথাবোৰ তাৰ গাত লাগে।
বহুত কথা । কিতাপৰ কথাতকৈ দিন দুনিয়াৰ কথা বেছিকৈ তাৰ গাত লাগে। সকলো মানুহক সমান কৰিবলৈ তাৰ মন যায়। 'এই প্ৰভু আৰু শিষ্য নহয়, মানুহ মানুহ হিচাপে সমান হোৱাটো মই বিচাৰো।'
'তই পাগল হৈছ। তোক ট্ৰিটমেন্টৰ দৰকাৰ।'
ৰুদ্ৰৰ এই পাগলামিবোৰ তাক সেই ৰাতি লক আপতে এৰি আহোতে বৰকৈ মনত পৰিল প্ৰতীকৰ । ৰুদ্ৰই কল্পনা কৰা কথাবোৰ জানো কেৱল পাগলামি? নে হতাশা? নে দায়িত্বৰ পৰা পলায়ন? নে এনেকুৱা এখন দুনিয়া সকলোৱে বিচাৰে, সকলোৰে বাবে সমান এখন দুনিয়া? মাত্ৰ মুখ খুলি ৰুদ্ৰৰ দৰে নকয়? কোনেও ঠিৰাঙ কৰিব নোৱাৰা এক দূৰত্বত ৰুদ্ৰ ৰৈ যায়।
ফাইনেল পৰীক্ষা দিবলৈ আহোতে ৰুদ্ৰৰ হাত কেৰিয়া খুলি দিয়াৰ সেই দৃশ্য দেখি প্ৰতীক বহু সময় ৰৈ আছিল। সেই হাতেৰে ৰুদ্ৰই মাউথগেন বজাইছিল। সেই হাতেৰেই প্ৰতীকৰ বেগ ডাঙি ট্ৰেইনত উঠাইছিল। সেই হাতেৰে জ্বৰত ভ্ৰম বকা প্ৰতীকৰ কপালত ঠাণ্ডা কাপোৰৰ পতি দিছিল।
সেই দুখন হাতত হাত কেৰিয়া সহাটো প্ৰতীকৰ বাবে অসহ্যকৰ আছিল। তাতকৈ ৰুদ্ৰই কবিতা পঢ়া বা লিখা হ'লেই ভাল আছিল ! দেশপ্ৰেমিক বুলি জহাই ছাত্ৰ নেতা হোৱা হ'লেনো কি লোকচান আছিল! কোনোবা ছোৱালীৰ প্ৰেমত পৰি জংগী প্ৰেমিক হোৱা হ'লেতো কথাই নাছিল! কিন্তু ৰুদ্ৰই এইবোৰ একো কৰা নাছিল। মাত্ৰ পুলিচে কোবোৱা দুটা অচিনাকি মণিপুৰী ল'ৰাক গৈ বচাইছিল। সেই বাবেই সেই ৰাতি লক আপত বন্দী সি। তাৰপাছত কোনোবা বিধায়কৰ পুতেকৰ আগত বাপেকৰ কেলেংকাৰীৰ লিষ্ট এখন গাই শুনাইছিল। অলপ মাৰামাৰিত অংশ লৈ আকৌ পুলিচ থানাত। থানালৈ যোৱা এই কাৰবাৰ চলি থকাৰ বাবেই তাৰ সংগ বাদ দিছিল বহুতেই। এসময়ত প্ৰতীকেও।
এনেকৈয়ে পাৰ হৈ যায় কতনা ৰাতি। আৰু হঠাত পঢ়া এৰি নিৰুদ্দেশ সি । কোনোবাই কয় ঘৰলৈ উভতিল। কোনোবাই কয় তিহাৰত। কাৰোবাৰ মতে পগলা ফাটেকত।
তাৰপাছৰ পৰা ৰুদ্ৰ হেৰাল।
হেৰাল মানে হেৰালেই। প্ৰতীকে নিবিচাৰে এই ছোৱালীজনী তেনেকৈ হেৰাই যাৱক। তাইৰ যৌৱন এই অন্ধকাৰৰ বাবে নহয়। মুকলি আকাশৰ বাবে। নিৰৱতাৰ বাবে নহয়। শব্দৰ বাবে। হেৰাই যোৱা মানুহলৈহে প্ৰতীকৰ ভয় লাগে, পাগল মানুহলৈ নহয়। এই ছোৱালীজনীৰ ওচৰলৈ অহাৰ কাৰণো সেয়াই।
সামাজিক মাধ্যমত মানুহৰ ছোৱালীজনীক লৈ উৎসুকতা আৰু আলোচনা আৰম্ভ হ'ল সেই ৰাতিৰ পৰা। বহু বছৰৰ মূৰত ৰুদ্ৰলৈ তাৰ মনত পৰা ৰাতিৰ পৰাই। এনেকৈ এটা কবিতা লিখাৰ বাবেই এজনী কলেজত পঢ়ি থকা ছোৱালীক ৰাষ্ট্ৰদ্ৰোহত গ্ৰেপ্তাৰ কৰা কাৰ্যত গৰিহনা দিলে মানুহে ।
ছোৱালীজনীৰ সেই মুখখন, জালনাৰ মাজেৰে অস্পষ্ট সেই মুখখন, প্ৰতীকক ৰাতি ৰাতি শুবলৈ নিদিয়া সেই অনুজ্জ্বল মুখখন । সেই অন্ধকাৰ ৰাতিবোৰে তাইৰ চকুৰ টোপনিবোৰৰ দৰে কুটি কুটি খাইছে নেকি তাইৰ
উশাহবোৰ? অতদিনে মন গহনত জাপি জাপি ৰখা স্বপ্নবোৰ? বয়সে অনা সৰল অভিমানবোৰ? যিবোৰ নহ'লে যৌৱনৰ কোনো নাম দিব নোৱাৰি।
কেইবা ৰাতিও চক খাই টোপনিৰ পৰা উঠি বেলকনিত চিগাৰেট হুপোতে প্ৰতীকে পাহৰিব খুজিছে এই সৰু চহৰখনত ঘটা ঘটনাবোৰ। নতুন বন্ধুবোৰৰ লগত ঘূৰিছে। টেক্স আৰু ইনক্ৰিমেন্টৰ কথা পাতিছে। নতুন চিনেমাৰ কথা উলিয়াইছে। ফ্লেটৰ দৰ দামৰ কথাও আলোচনা হৈছে। চেচনেল, ফাইনেল পৰীক্ষাৰ বহী চাইছে। বিভাগৰ ল'ৰা-ছোৱালীক লৈ পিকনিক গৈছে। ফেচবুকত নতুনকৈ চিনাকি হোৱা ছোৱালীজনীৰ প্ৰফাইল খুলি চাইছে। তাইও তাৰ কলেজৰ অধ্যাপকৰ চাকৰি দেখি লগাতকৈ অলপ বেছিয়ে তাৰ খবৰ ৰাখিছে।
এইবোৰৰ মাজত ৰুদ্ৰ অথবা জালনাৰ সিপাৰৰ সেই ছোৱালীজনীৰ মুখখন সি পাহৰিয়ে গৈছে।
সেই ছোৱালীজনী চাগৈ তেতিয়ালৈ কলেজৰ পৰা ওলাল। তাইৰ বিষয়ে কলেজত আৰু বিশেষ কোনো আলোচনা নহ'ল।
এনেকুৱা এটা বতাহত নাচি থকা ফাগুনৰ দুপৰীয়া প্ৰতীক সুঁতিটোৰ সিপাৰলে গ'ল। উদ্দেশ্য হাবিখন চোৱা । কেমেৰাত ফটো তোলা। হাবিলৈ গৈ থকা লুঙলুঙীয়া ফাগুনীয়া বাট। বাটে বাটে শুকান ওখ বনবোৰ। মানুহৰ খোজে বনবোৰ মাৰি আঁচ এডালৰ দৰে বাট এটা আঁকি থৈছে।
শুকান বনবোৰৰ শেষত শাৰী শাৰী শিমলু। তাৰেই ৰঙত জ্বলো জ্বলো আকাশ। বতাহত পকা বগৰীৰ লুভীয়া গোন্ধ। বাটত তাৰ সোৱাদ লৈ প্ৰতীক আৰু তাৰ দুজন বন্ধু আগুৱাইছে।
বগৰীৰ গছবোৰ য'ত শেষ হৈছে তাতেই আৰম্ভ গাওঁ। চোতালত কোনোৱে মাহৰ মৰণা মাৰিছে। কোনোৱে উড়ালত খুন্দিছে শুকান বগৰী। কাৰোবাৰ চোতালত সৰি পৰা শিমলুৰ ফুলবোৰ চাদৰৰ বুটা যেন লাগিছে।
ডাৰত ওলমি আছে শালৰ পৰা অলপ আগতে কটা পেনক। চাঙত শুই আছে নতুনকৈ জগা কুকুৰ পোৱালী।
মাজে মাজে সিহঁত পিছ পৰিছে। মাজে মাজে পিছপৰাৰ ভাও লৈ একান্ত মনে গাওঁখন চাইছে।
গাওঁ শেষ হোৱাৰ পাছত আৰম্ভ ঝাওবন। খহি পৰা গৰাটোৰ কাষতে সাজি থকা নাওখনৰ ওচৰত সিহঁত ৰ'ল। নাৱত উঠি পালেও নাও সজাৰ দৃশ্য স্বচক্ষে দেখা নাই। সিহঁতে প্ৰকাণ্ড হাত নাওখন চুই চালে। ফটো ল'লে।
- আৰু বহু দূৰ বাট আছে ডেকা ল'ৰাহঁত। সোনকালে যোৱা। বেলি ডুবাৰ আগে আগে ঘূৰিবা। হাতী ওলাই নহ'লে মাজে সময়ে।
নাৱৰ বাঢ়ৈৰ কথাত সিহঁতৰ খোজ এইবাৰ খৰ হ'ল। বাকী ৰোৱা বাটত আৰু বা কতনা বন মৰিছে। কতনা শিমলু ফুলিছে। কতনা নতুন খোজে নতুন বাটৰ আঁচ আঁকি থৈছে। ফাগুনৰ বতৰতে হেনো এই আঁচবোৰৰ জন্ম হয়। কোনোৱে কয় নিজে নিজে হয়। ওহো বিশ্বাস নহয়। বনবোৰত কোনোবাই প্ৰথম খোজ নিদিলে এই আঁচবোৰৰ জন্ম নহয় ।
এনেকুৱা বাটবোৰক অনুসৰণ কৰিয়ে হাবিখনলৈ মানুহ আহে এনে বতৰত। নৈ পাৰ হৈ খোজ কঢ়াৰ বাহিৰে হাবিলৈ যোৱাৰ আন কোনো বাট নাই। খোজ কাঢ়ি এনে বাটেৰে আগুৱালে মানুহে অকল খোজেই কাঢ়েনে? মনৰ ভিতৰখনতোচোন ভুমুকিয়াবলৈ আৰম্ভ কৰে।
প্ৰতি বছৰে হেনো এই বাটটো সলনি হয়। নদীৰ ঘাটটো সলনি হোৱাৰ দৰে। ইয়াৰ মানুহে ভাবে ফাগুনেই বাট দেখুৱাই সুঁতিটোক, এই গাওঁখনক, সিহঁতৰ দৰে বাটৰুৱাক।
- শিমলুবোৰ শেষ হোৱা তিনি আলিটোতে ৰৈ থাকিব ছোৱালীজনী। তায়ে আপোনালোকক আগৰ বাটটো দেখুৱাব। গাঁৱৰে ছোৱালী । অলপ পঢ়া শুনা জনা।
- এই বুলিয়ে কৈছিল কালি ফোনত হাবিখনৰ দ্বায়িত্ব লোৱা ল'ৰাজনে ।
ছোৱালীজনীক সিহঁতে দূৰৈৰ পৰাই দেখা পালে। কিন্তু তাইৰ ওচৰ চপাত প্ৰতীকৰ এনে লাগিল এই ছোৱালীজনীক সি আগতে কৰবাত দেখিছে। কিছু বছৰৰ আগতে। কলেজত? ক্লাছত? বাছ ষ্টপেজত? ফেচবুকত? ক'ত সঠিককৈ সি মনত পেলাব পৰা নাই।
ছোৱালীজনী এইবাৰ সিহঁততকৈ আগত। সিহঁত তাইৰ পাছত।
-আৰু কিমান দূৰ আছে?
কিছু দূৰ যোৱাৰ পাছত প্ৰতীকে পাছৰ পৰাই ছোৱালীজনীক সুধিলে।
তাইৰ খোজ এইবাৰ আগতকৈ ধীৰ হ'ল। অলপমান আগুৱাই তাই ৰৈ গ'ল । আৰু সিহঁতৰ ফালে ঘূৰি চালে।
- ছাৰ, আপুনিও কিয় শুনিব বিচাৰিছে সেই কথা ?
- মানে? কোনটো কথা?
- আৰু বেছি দূৰ নাই, পামেই আৰু ...এই জাতীয় কথা ?
ছাৰ, এই বাটত কোনো জালনা নাই, গোটেইখন স্পষ্ট -
ৰৈ থকাৰ পাছতো প্ৰতীকৰ এনে লাগিছে সি গৈ আছে। হাবিৰ ভিতৰলৈ নহয়, নিজৰ মনৰ গভীৰলৈ। ইমান গভীৰলৈ কিমান দূৰ সি নাজানে। ওহো একেবাৰে নাজানে। মাত্ৰ সি জানে তাৰ স্বাধীন মানুহলৈ ভয় নালাগে, ভয় লাগে হেৰাই যোৱা মানুহলৈ।
